مقتل سید محسن امین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقتل سید محسن امین، از مباحث مرتبط به تاریخنگاری
عاشورا و
مقتلنگاری است. این
مقتل، با عنوان
لواعج الاشجان فی مقتل الحسین یکی از
مقاتل قرن چهارده قمری و نگاشته
سید محسن امین حسینی عاملی متوفای ۱۳۷۱ق میباشد. این اثر به زبان عربی و در قالب یک مقدمه، سه مقصد و یک خاتمه نگاشته شده است. شیوه نگارش کتاب، به جز یک فصل از خاتمه، کاملا توصیفی و عاری از هرگونه تحلیل و تفسیر است. این کتاب با وجود ارائه روایتی دقیق و جزئیاتنگر از واقعه
کربلا، به دلیل فقدان تحلیل و تفسیر عمیق، در زمره آثار تحلیلی این واقعه محسوب نمیشود. لازم به ذکر است که این
مقتل دارای ترجمههایی به زبان فارسی است.
مقتلنگاری نوعی از تاریخنگاری است که به طور خاص به شرح و بسط جزئیات
شهادت امام حسین (علیهالسّلام) و یارانش در واقعه
کربلا میپردازد. این روایتها که در ابتدا به صورت شفاهی نقل میشدند، بعدها به صورت مکتوب نیز ثبت و ضبط شده و به عنوان "
مقتل الحسین" شناخته میشوند. سه قرن هشتم، نهم و دهم، دوره افول
مقتلنویسی و عاشورانگاری است و به جز موارد معدودی که گزارش شده، آثار مهمی در این سه قرن، تدوین و نگارش نشده و اگر هم نگاشته شده باشد، افزون بر آنکه خود ان آثار موجود نیستند، نام و نشانهای هم از آنها در نگاشتههای بعدی ثبت نشده است. اوج
مقتلنویسی در این دوره مربوط به قرن چهاردهم است. در قرن چهاردهم، مورخان و نویسندگان مسلمان، به ویژه ایرانیان، به
مقتلنویسی توجه زیادی داشتهاند. در کنار روایتهای تراژیک و احساسی، شاهد ظهور رویکردی سیاسی به واقعه
عاشورا هستیم. این رویکرد جدید، متاثر از مبارزات ظلمستیزانه شیعیان و جنبشهای عدالتخواهی و
مشروطه بوده است. یکی از این
مقاتل، کتابی با نام لواعج الاشجان فی
مقتل الحسین نگاشته سید محسن امین حسینی عاملی متوفای ۱۳۷۱ق میباشد.
سید محسن امین حسینی عاملی (۱۲۸۴-۱۳۷۱ق)، از فقهاء، ادیبان، شرححالنگاران و علمای
شیعه جبل عامل در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری که نسبش به
زید بن علی فرزند
امام سجاد (علیهالسلام) میرسد. کتاب
اعیان الشیعه مهمترین اثر او در معرفی علما و بزرگان شیعه است. سرانجام سید محسن امین پس از مدتی بیماری در سال ۱۳۷۱ق دار فانی را وداع گفت.
از سید محسن امین حدود ۱۰۰ جلد کتاب و رساله بر جای مانده که یکی از مهمترین آثار وی کتاب لواعج الاشجان فی
مقتل الحسین است. این کتاب دارای یک مقدمه، سه مقصد و یک خاتمه است. در مقدمه، فضایل
امام حسین (علیهالسّلام)، پیشگویی
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) درباره شهادت آن حضرت، پاداش گریستن بر او، خطبه و چند شعر از حضرت ذکر شده است. مقصد نخست درباره گزارش قیام حضرت تا ورود به کربلاست. مقصد دوم درباره وقایع کربلا تا شهادت امام حسین (علیهالسّلام) و یارانش است. مقصد سوم درباره وقایع پس از شهادت، از جمله برخی از حوادث عجیب و خارقالعاده و نیز رفتن اسرا به
کوفه و شام و خطبههای
امام سجاد،
حضرت زینب و دیگران میباشد. خاتمه، دارای دو فصل است. فصل اول درباره
محل دفن سر امام حسین (علیهالسّلام) است که نویسنده هفت قول را در این باره بیان کرده است. فصل دوم، که تنها بحث تحلیلی کتاب است، ابتدا سه پرسش را مطرح کرده و سپس به آنها پاسخ گفته است. نکته دیگر آنکه دو کتاب دیگر به نامهای اصدق الاخبار فی قصة الاخذ بالثار از همین نویسنده و نصاریات که مشتمل بر مرثیههای شیخ محمد نصار عراقی است، با صفحات مستقل، ضمیمه این کتاب هستند.
مؤلف، این کتاب را بر اساس کتابهای مورد اطمینان و روایات درخور اعتماد نزد علما، نوشته است؛
اما منابع خود را بیان نکرده است. بنا بر ادعای مؤلف، این کتاب مانندی ندارد و هر منصفی، امتیاز آن را نسبت به سایر کتابها میداند.
شیوه نگارش کتاب، به جز یک فصل از خاتمه، کاملا توصیفی و عاری از هرگونه تحلیل و تفسیر است. مؤلّف بعد از ذکر مقدمه ای در فضل
گریه بر امام حسین (علیهالسّلام) احادیثی از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در فضیلت و جایگاه والای حضرت نزد پیامبر و خداوند، آورده است. سپس به پاره ای از اوصاف امام حسین (علیهالسّلام) اشاره و با ذکر نسب امام (علیهالسّلام) و ذکر شهرها به مناسبت بحث اشاره و به
بیعت نکردن امام حسین (علیهالسّلام) و دوره
معاویه به طور مفصل اشاره کرده و با وقایع مرتبط با جریان شهادت امام، ادامه مییابد. در ذکر شهادت حضرت
مسلم بن عقیل، بحث
جامع و مفصّلی را انجام داده به وقایع بعد از شهادت امام نیز اشاره میکند.
سید محسن امین عاملی (۱۳۷۱ق) این کتاب را در
سال ۱۳۲۹ قمری به
زبان عربی نگاشته و در سال ۱۳۲۹ قمری در دمشق به چاپ رسانده است.
کتاب لواعج الاشجار با عنوان امام حسین (علیهالسّلام) و حماسه کربلا به قلم ناصر پاکپرور به فارسی ترجمه، و در سال ۱۳۶۶ شمسی چاپ شده است. همچنین این کتاب به تازگی با عنوان اشک و ماتم در سوگ سبط خاتم به قلم عباس جلالی و تصحیح سیدمنذر حکیم به فارسی برگردانده شده و انتشارات فقه آن را به چاپ رسانده است. افزون بر این، مؤلف به مناسبت پرداختن به شرح حال امامان (علیهالسّلام) که در کتاب
اعیان الشیعة،
بخشی از این نگاشته را به زندگینامه امامان (علیهالسّلام) و از جمله زندگی و قیام امام حسین (علیهالسّلام) اختصاص داده است. وی گزارشی نسبتا
جامع درباره زندگی و مناقب امام حسین (علیهالسّلام) و شرح قیام آن حضرت، حوادث روز
عاشورا و پس از شهادت و بحثی درباره محل دفن سر امام (علیهالسّلام) و سرهای برخی دیگر از شهدا و برخی از مباحث دیگر، ارائه کرده است. همچنین این بخش از زندگی نامه امامان از اعیان الشیعه به صورت مستقل با عنوان فی رحاب ائمه
اهل البیت (علیهالسّلام) در قالب یک
مجموعه دوجلدی چاپ شده که با عنوان سیره معصومان (علیهالسّلام) به فارسی برگردانده شده و بیش از نیمی از جلد پنجم آن (بیش از صدوپنجاه صفحه) درباره امام حسین (علیهالسّلام) است.
• پیشوایی، مهدی،
مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۳۸-۱۴۸.