مقتل ابن طاووس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقتل ابن طاووس، از مباحث مرتبط به تاریخ‌نگاری
عاشورا و مقتل‌نگاری است. این مقتل، با عنوان الملهوف
علی قتلی الطفوف یکی از مقاتل قرن هفتم هجری و نگاشته
علی بن موسی بن جعفر
بن طاووس معروف به
سید بن طاووس متوفای ۶۶۴ق می‌باشد. این کتاب مقتلی مختصر و با ساختاری سه‌گانه است که به منظور تسهیل
زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) برای زائران تالیف شده است. ابن
طاووس مدعی است که در نگارش مقتلی با ساختار و ویژگی‌های خاص خود، از دیگران سبقت گرفته و یکی از گزارش‌های منحصر به فرد او در این کتاب، حدیث مشهور «مشیت» مربوط به گفتگوی
امام حسین (علیه‌السّلام) با
محمد بن حنفیه در
مکه است.
مقتل‌نگاری نوعی از تاریخ‌نگاری است که به طور خاص به شرح و بسط جزئیات
شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش در واقعه
کربلا می‌پردازد. این روایت‌ها که در ابتدا به صورت شفاهی نقل می‌شدند، بعدها به صورت مکتوب نیز ثبت و ضبط شده و به عنوان "مقتل الحسین" شناخته می‌شوند. در قرن هفتم به لحاظ تعداد مقاتل و نگاشته‌های مربوط به واقعه کربلا نسبت به قرون ابتدایی دوره افول مقتل‌نگاری و نگاشته‌های‌عاشورایی محسوب می‌شود. یکی از این مقاتل، کتابی با نام الملهوف
علی قتلی الطفوف نگاشته
علی بن موسی بن جعفر
بن طاووس متوفای ۶۶۴ق می‌باشد. این کتاب مقتلی مختصر و با ساختاری سه‌گانه است که به منظور تسهیل
زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) برای زائران تالیف شده است.
علی‌رغم شباهت‌هایی که بین این اثر و
مثیرالاحزان ابن نما وجود دارد، ابن
طاووس مدعی است که در نگارش مقتلی با ساختار و ویژگی‌های خاص خود، از دیگران سبقت گرفته است.
رضی
الدین ابو‌القاسم
سید علی بن موسی بن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ ه.ق)، معروف به
سید بن طاووس، از فقهای نام‌آور
شیعه در قرن ششم و هفتم هجری قمری که بیشترین شهرت وی در
زهد،
تقوی و
عرفان است و اکثر تالیفات او در موضوع ادعیه و زیارات می‌باشد. او سرانجام به سال ۶۶۴ هجری در سن ۷۵سالگی در
بغداد دیده از جهان فرو بست. تالیفات بسیاری از
سید بن طاووس در عرصه‌های
اخلاق، تهذیب نفس،
تاریخ،
فقه، ادیان و مذاهب و فضایل اهل بیت بر جای مانده است. کتاب اللهوف
علی قتلی الطفوف، یکی از تالیفات اوست.
سید بن طاووس ساختار و فصول این اثر را همانند
مقتل ابن نما در سه مسلک، مشابه عناوین
مثیرالاحزان تدوین و نگارش کرده است:
مسلک نخست: امور متقدم بر
جنگ؛
مسلک دوم: شرح نبرد روز عاشورا و امور نزدیک به آن؛
مسلک سوم: حوادث پس از
شهادت.
وی درباره هدف از نگارش چنین کتابی می‌نویسد: «بعد از آنکه کتاب
مصباح الزائر را درباره آداب و برنامه‌های
زیارت، برای زایران نوشتم، تصمیم گرفتم مقتل مختصری نیز متناسب با تنگی وقت زائران بنویسم تا آنان را از مقتل مفصل بی نیاز کند.
از نظر وی، هرکس از ترتیب و نگارش این کتاب آگاه شود، با اختصار و حجم اندکی که دارد، تفاوت و امتیاز آن را نسبت به آثار دیگر، درک می‌کند.
سید بن طاووس نوشته است که در نگارش و تدوین چنین اثری، با این ساختار و ویژگی‌ها، گوی سبقت را از دیگران ربوده و هیچ کس در نگارش چنین کتابی بر او سبقت نگرفته است.
اخبار، گزارش‌ها و شیوه گزینش و چینش مطالب، شباهت‌های بسیاری با
مثیرالاحزان ابن نما دارد. البته گزارش‌های ابن نما، مفصل تر و از نظر عبارات، پایبندتر به گزارش‌های کهن است؛ اما گزارش‌های ابن
طاووس در بسیاری موارد، مختصر و نقل به معناست و برخی از عبارات، تعابیر خود نویسنده است. یکی از گزارش‌های منحصر به فرد
سید بن طاووس، حدیث مشهور «مشیت» یا همان گزارش گفت و گوی میان
محمد بن حنفیه و
امام حسین (علیه‌السّلام) هنگام خروج حضرت از
مکه است. دو جمله مشهور حضرت از قول
رسول خدا، یکی:
«فَإِنَّ اللّه َ قَد شاءَ أن يَراكَ قَتيلاً» در بیان اینکه چرا او از مکه خارج می‌شود، و دیگری
«إنَّ اللّه َ قَد شاءَ أن يَراهُنَّ سَبايا» در پاسخ اینکه چرا حضرت، زنان را همراه خود می‌برد، در همین گزارش است.
اگرچه این گزارش در هیچ منبع موجود مقدم بر ملهوف نیامده است، بنا بر برخی از نسخه‌های کتاب، ابن
طاووس این گزارش را از یک منبع کهن، یعنی اصل (مقصود از «اصل»، در اصطلاح
علم رجال و
حدیث، کتابی حدیثی است که مؤلف آن، احادیثی را که شخصا از امام شنیده یا با یک واسطه از او نقل کرده، در آن گرد آورده است)
محمد بن داود قمی نقل کرده است.
افزون بر تاثیرپذیری احتمالی
سید بن طاووس از
مثیر الاحزان، و بهره‌گیری از گزارش‌های مورخان متقدم، از جمله
طبری و
شیخ مفید (که این دو نیز، بیشتر از
ابومخنف بهره برده‌اند)، بیشترین گزارش‌های این کتاب، برگرفته از
مقتل خوارزمی، که او نیز عمدتا از
ابن اعثم گرفته، می‌باشد.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۰۰-۱۰۲.
