مقایسه دیوان دائمی با دیوان بین المللی دادگستری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی معروف به (دادگاه جهانی) یک دادگاه بین‌المللی بود که در پی مادهٔ ۱۴ میثاق جامعه ملل تشکیل شد، و از ۱۹۲۲ تا ۱۹۴۴ فعالیت می‌کرد. مقر این دیوان در لاهه هلند قرار داشت. دیوان بین‌المللی دادگستری، در سال ۱۹۴۶ پس از انحلال دیوان دائمی دادگستری به وجود آمد و جانشین آن شد. و از نظر تشکیلاتی شباهت‌های زیادی بین آن دو وجود دارد، لذا به طور مختصر به بررسی دیوان دائمی بین‌المللی و نیز بیان چگونگی تشکیل و انحلال آن پرداخته می‌شود..

---

۱- هر دو دیوان پس از جنگ‌های جهانی و به منظور حل مسالمت آمیز اختلافات بین‌المللی به وجود آمده‌اند.
۲- طبیعت کار هر دو دیوان قضایی است و با داوری فرق دارند.
۳- وظایف عمده هر دو یکسان است (حل اختلافات بین دولتها و دادن رای مشورتی در رابطه با سازمانهای بین‌المللی).
۴- حل اختلاف در مرافعات فقط برای دولت‌ها است و مبنای صلاحیت آنها، تراضی دو طرف اختلاف است.
۵- آراء مشورتی را به تقاضای سازمان‌های بین‌المللی می‌دهند و دولت‌ها از حق تقاضای رای مشورتی محروم شده‌اند.
۶- فقط به اختلافات رسیدگی می‌کنند و فقط درباره مسائل حقوقی رای مشورتی می‌دهند.
۷- هر دو دیوان در صورت اعتراض و اختلاف نسبت به صلاحیت آنها، خود تصمیم قاطع می‌گیرند.
۸- اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری از اساسنامه دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی اقتباس شده و تقریباً شبیه یکدیگرند.
۹- از نظر سازمانی اختلاف اساسی‌اندکی میان دو دیوان وجود دارد.
۱۰- مقر هر دو دیوان در شهر لاهه هلند (کاخ صلح) است.

---

۱ـ بر طبق ماده ۹۲، دیوان بین‌المللی دادگستری رکن قضایی اصلی ملل متحد است، ولی دیوان دائمی بین‌المللی، رکن مستقلی بود که از ارکان جامعه ملل محسوب نمی‌شد.
ماده ۹۲، مقرر می‌دارد: «دیوان بین‌المللی دادگستری رکن قضایی اصلی ملل متحد خواهد بود. دیوان مزبور برطبق اساسنامه پیوست که بر مبنای اساسنامه دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی تنظیم شده و جزء لاینفک این منشور است انجام وظیفه می‌کند».
۲ـ اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری جزء لاینفک منشورملل متحد است، اما اساسنامه دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری سند مستقلی بود.
۳ـ به موجب ماده ۹۳، : «کلیه اعضای ملل متحد به خودی خود از جمله قبول کنندگان اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری هستند و هر کشوری (دولتی) که عضو ملل متحد نیست می‌تواند با قبول شرایطی که در هر مورد بر حسب توصیه شورای امنیت توسط مجمع عمومی معین می‌گردد اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری را قبول نماید.»، ولی اعضای جامعه ملل به خودی خود عضو جامعه ملل نبودند، بلکه این امر با درخواست عضویت آنها و پذیرش اساسنامه دیوان ملازمه داشت.
۴ـ عضویت دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری، فقط برای دولت‌های عضو جامعه ملل و دولت‌هایی که در ضمیمه میثاق ذکر شده بودند ممکن بود، در حالی که عضویت دیوان بین‌المللی دادگستری برای تمامی دولت‌ها با شرایطی که در منشور ذکر شده است، ممکن می‌باشد.
۵ـ تقاضای رای مشورتی از دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری، فقط برای مجمع و شورای جامعه ملل ممکن بود (بند ۳ ماده ۱۴ میثاق)، ولی دیوان بین‌المللی دادگستری علاوه بر مجمع عمومی و شورای امنیت به تقاضای سایر ارکان ملل متحد به جز دبیرخانه یا مؤسسه‌های تخصصی که از طرف مجمع عمومی ماذون باشند نیز رای مشورتی می‌دهد.
۶ـ طرز اصلاح مواد اساسنامه دیوان دائمی بین‌المللی دادگستری پیش بینی نشده بود، اما طبق مواد ۶۹ و ۷۰، اصلاح ممکن است.
۷ـ اجرای احکام دیوان دائمی بستگی به حسن نیت دولت محکوم علیه یا زور و قدرت دولت محکوم له داشت، درحالی که اجرای احکام دیوان جدید در صورت امتناع و سر پیچی دولت محکوم علیه، برعهده شورای امنیت است، طبق ماده ۹۴، : «هر عضو ملل متحد متعهد است در هر دعوایی که او طرفین آن است از تصمیم دیوان تبعیت نماید. هر گاه طرف دعوایی از انجام تعهداتی که بر حسب رای دیوان بر عهده او گذارده شده است تخلف کند طرف دیگر می‌تواند به شورای امنیت رجوع نماید و شورای مزبور ممکن است در صورتی که ضروری تشخیص دهد توصیه‌هایی نموده و یا برای اجرای رای دیوان تصمیم به اقداماتی بگیرد.»
۸- فعالیت دیوان بین‌المللی دادگستری، دائمی بود، اما فعالیت دیوان دائمی دادگستری بین‌المللی فقط یک بار در سال تشکیل جلسه می‌داد، البته تشکیل جلسات فوق العاده در آن معمول بود.

---

۱- میر عباسی، سید باقر، و سادات میدانی، سید حسین، دادرسی‌های بین المللی دیوان بین المللی دادگستری در تئوری و عمل، انتشارات جنگل، سال ۱۳۸۴، چاپ اول، صص۱۸۷ تا ۱۹۰.
۲ - ضیائی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین الملل عمومی، انتشارات کتابخانه گنج دانش، پاییز ۱۳۸۴، چاپ ۲۲، ص۵۱۹.
۳- شبرنگ، محمد، منشور سازمان ملل متحد، انتشارات دانشور، سال ۱۳۸۵، چاپ پنجم، ص۱۰۱

---