مفهوم اذیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
واژه اذیّت در فارسی به‌معنای
آزردن و رنجه‌شدن است.
راغب آن را در مقام تعریف اصطلاحی، از دیدگاه دینی به‌معنای ضرر دنیایی یا آخرتی دانسته که به جسم یا
روح می‌رسد.
از نظر برخی واژه‌پژوهان دیگر، مفهوم اذیّت، همیشه با ضرر و نقصان همراه نیست؛
بلکه هر چیزی که ناخشنودی و ناسازگاری طبع را سبب شود، اذیّت خواهد بود.
اذیت، گاهی جسمی مانند
قطع عضو و شکنجه‌های بدنی، و گاهی روحی و روانی مثل
jمسخر و
تهمت است.
«اذیّت و آزار» از منظرهای گوناگون، مورد بحث قرار گرفته است.
علم اخلاق ، مبحث مستقلّی را به آن اختصاص نداده؛ ولی درباره مفاهیم مرتبط با آن (ستم، دشنام و..) به تفصیل سخن گفته است. در روان‌شناسی به مسأله آزاررسانی به‌صورت بیماری روانی و در قالب مفاهیمی چون
خودآزاری (masachism) و دیگر آزاری (sadism) پرداخته شده،
و جامعه‌شناسی نیز شکل‌های گوناگون دیگر آزاری و ناهنجاری‌های اجتماعی (
شکنجه ،
قتل ، غارت و..) را بررسی کرده است.
مفهوم «اذیّت» در
قرآن ، در قالب واژه‌های «أذی» و مشتقّات آن در ۲۴ مورد مانند
آمده است که بیش‌تر موارد به‌معنای آزردن و در برخی موارد به‌معنای رنجه‌شدن است. آزار روانی در مواردی چون عیب‌جویی و
استهزا تهمت ،
تجسّس و
غیبت تحقیر
و آزار جسمی در آیاتی از سوره بقره و نساء
انعکاس یافته است.
آزار و اذیّت در نگاه نخستین، عملی سرزنش شده و ناشایست است. بعضی آیات برای برخی اذیّت‌ها، وعده عذاب داده‌اند.
همچنین بعضی آزارها سبب ازبین رفتن عمل شده،
و آزار دهندگان، مورد نفرین الهی قرار گرفته‌اند.
در مواردی نیز اذیّت حتّی به کم‌ترین مقدار ممکن، نهی شده است: «فَلا تَقُل لَهُما اُفّ...».
از این آیه به دلالت لفظی یا مفهومی، ممنوعیّت اذیّت‌های دیگر بر پدر و مادر ثابت می‌شود؛
البتّه در بعضی موارد، اذیّت و آزار جایز
یا
واجب می‌شود؛ برای مثال تنبیه و اذیت مجرمان به اشکال گوناگون، متناسب با نوع جرم، برای حفظ امنیّت و سلامت جامعه لازم است که حدود و تعزیرات از آن جمله به‌شمار رفته‌اند. آیه ۱۵ نساء در مورد زنانی که به فحشا (
زنا ) آلوده می‌شوند، به‌صورت موقّت، حکم «حبس دائم» را در نظر گرفته و آیه بعد، به
مجازات مرد و زن زناکار دستور می‌دهد: «والَّذانِ یَأتِیـنِها مِنکُم فَـاذوهُما...».
برخی مفسّران این آیه را ـ چنان‌که روایات نیز بر آن دلالت دارد
ـ بیان‌گر حکم
زنای غیر محصنه و برخی مطلق
زنا دانسته‌اند.
گروهی نیز آیه پیشین را درباره
مساحقه (
هم‌جنس بازی زنان) و این آیه را درباره
لواط (هم‌جنس بازی مردان) شمرده‌اند؛ گرچه از سوی برخی رد شده است.
به نظر برخی، آیه نخست به قرینه قید «من نساءکم» حکم زنای محصنه و آیه بعد، حکم زنای غیر محصنه را بیان می‌کند.
عدّه‌ای اذیّت بیان شده در آیه را آزار زبانی به‌صورت توبیخ و ملامت و برخی به‌صورت دشنام، و گروهی نیز اذیّت غیر زبانی (تنبیه بدنی) دانسته‌اند.
بعضی نیز آن را به سرزنش و تهدید به احضار نزد حاکم به منظور اجرای
حد تفسیر کرده‌اند
اذیّت به‌معنای ناراحتی و در رنج افتادن نیز در سه مورد از قرآن آمده است: حیض در زنان «و‌یَسـَلونَکَ عَنِ الْمَحیضِ قُل هُوَ أَذًی»،
خون‌ریزی، آلودگی و
نجاست ، احساس بدبویی، بی‌حوصلگی، مشقّت و سختی از اسباب اذیّت زنان در حال
حیض است که مفسّران بدان توجّه کرده‌اند.
آیه ۱۹۶ بقره
به «مُحرِم» درصورتی که رنج و بیماری بر سرش عارض شده، تراشیدن موی سر را پیش از قربانی با پرداخت فدیه، اجازه داده است: «فَمَن‌کانَ مِنکُم مَریضـًا اَو بِهِ اَذیً مِن رَأسِهِ فَفِدیَة...». برخی «أذی» را به سردرد، شپش‌زدگی سر و حتی موارد بیم از بروز بیماری تفسیر کرده‌اند
و برخی دیگر، فقط به مواردی مانند شپش و کک در سر اشاره کرده‌اند
که قرارگرفتن واژه «اذی» در کنار «مریضاً» مؤیّد این‌نظر است. آیه ۱۰۲ نساء
که چگونگی برپایی
نماز خوف در جبهه جنگ را بیان می‌کند، در ابتدا «همراه داشتن سلاح» را لازم دانسته؛ سپس درصورت اذیّت شدن از بارندگی و... به‌زمین گذاشتن آن و بسنده کردن به لوازم ایمنی مانند زره را جایز دانسته است: «و‌لا جُناحَ عَلَیکُم اِن کانَ بِکُم اَذیً مِن مَطَر اَو کُنتُم مَرضی اَن تَضَعوا اَسلِحَتَکُم».
دائرة المعارف قران کریم جلد دوم، برگرفته از مقاله"اذیت"
