مغالطه اخذ مابالعرض مکان مابالذات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مغالطه اخذ مابالعرض مکان مابالذات، به‌معنای حذف جزء
قضیه و ذکر عارض جزء محذوف یا معروض آن، و یا لازم و یا ملزوم آن است.
مغالطه معنوی بر دو قسم است:
۱.
مغالطه تالیف قضایا؛
۲. مغالطه در اجزای قضیه.
از اقسام مغالطه در اجزای قضیه، مغالطه اخذ ما بالعرض مکان ما بالذات است. این مغالطه در جایی است که یکی از اجزای قضیه حذف شود و عارض جزء محذوف یا معروض آن، و یا لازم و یا ملزوم آن ذکر شود. مانند این که کسی از مشاهده سفیدی و کتابتی که عارض انسان می‌شود گمان کند که هر سفیدی کاتب است و به این ترتیب سفید را به جای انسان به کار برد.
برخی دو مورد برای این قسم مغالطه ذکر کرده‌اند:
۱. این که
موضوع قضیه تعدادی
عوارض ذاتی داشته باشد و یکی از این عوارض بر عارض دیگری
حمل شود و گمان رود که این عارض از عوارض همین معروض است در حالی که در واقع از عوارض موضوع این معروض است؛
۲. این که موضوع دارای عارضی، و این عارض خود دارای عارضی باشد و عارض عارض بر موضوع حمل شود و گمان رود که از عوارض موضوع است، در حالی که در واقع از عوارض عارض موضوع است. مثلا گفته می‌شود جسم سفید است و سفیدی اثر تند و زننده در باصره دارد، و نتیجه بگیرد که پس جسم اثر تند و زننده در باصره دارد. در حالی که سفیدی موثر در باصره است و جسم از آن جهت که جسم است موثر در باصره نیست بلکه از آن جهت که سفید است موثر در باصره است. در این جا موضوع حذف شده و جسم به جای آن قرار گرفته است. به این نوع مغالطه،
مغالطه اخذ غیر ذاتی به جای ذاتی هم می‌گویند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مظفر، محمدرضا، المنطق.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مغالطه اخذ مابالعرض مکان مابالذات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۸.
