معجم البلدان (ترجمه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ترجمه
معجم البلدان»، ترجمه
فارسی اثر ارزشمند
یاقوت حموی به قلم علینقی منزوی است. این ترجمه به لحاظ مقدمه
و تحقیقات آن ارزشمند است.
ساختار کتاب، برخلاف متن
معجم البلدان که در پنج مجلد آمده، در دو مجلد منتشر
و تنظیم شده است. بدین ترتیب که در مجلد اول مقدمه مترجم، به علاوه حروف «همزه، ب، ت، ث»
و در مجلد دوم ابتدا شرح احوال
و آثار مترجم
و پس از آن باقی حروف تا «ز» آمده است. باقی حروف ترجمه نشده است.
در ابتدای مجلد اول، مقدمه ارزشمندی دیده می‌شود که در ۳۱ شماره تنظیم شده است. در ابتدای این مقدمه زندگی نامه، سفرها، اساتید
و آثار
یاقوت ذکر شده است. پس از آن به شیوه تالیف کتاب مهم «معجم البلدان» به تفصیل پرداخته شده است. منزوی در بخش آخر مقدمه به انگیزه خود از ترجمه این اثر اشاره کرده است. او با ذکر انتشار
الذریعه،
طبقات اعلام شیعه و مانند آن می‌نویسد: «مجموع این کارها به من نشان داد که نود درصد کتاب‌های یاد شده، از مؤلفان ایرانی است،
و به
زبان عربی که زبان علمی آن روزگار بود، نگاشته‌اند.... از این روی بر آن شدم تا آنجا که توان دارم، متن‌های علمی اصیل
تاریخ و جغرافیا را به
زبان فارسی برگردانم، تا این بار سنگین از دوش دانشگاهیان آینده کاسته شود».
مترجم کار ترجمه کتاب را از روی کهن‌ترین
و درست‌ترین چاپ معجم البلدان، چاپ وستنفلد، به انجام رسانده است. وی در ادامه به برخی نقایص این کتاب اشاره می‌کند. وستنفلد درباره
اشعار کتاب تحقیق کرده، نسخه بدل
و جای تکرار شعرها را نشان داده است، تا کمکی به فهم معنی دشوار آنها شود، منزوی مقداری از آنها در پانوشت‌های جلد یکم آورده است.
اما درباره شیوه او در ترجمه کتاب برای تعیین صدای حروف به پیروی از استادش
دهخدا، هر حرف بی صدا را در میان دو قلاب نهاده است
و مطلب را تا حد امکان کلمه به کلمه ترجمه نموده است. اشعاری را که یاقوت به گواه آورده، عینا در متن نهاده،
و برخی را کامل در پاورقی ترجمه کرده است؛ اما در خصوص بعضی دیگر مضمون آنها را، تا اندازه‌ای که بتواند پیوند جغرافیایی شناسه را با خواست مؤلف معجم نشان دهد، در پانوشت آورده
و با این استدلال از ترجمه کامل شعر می‌گذرد: «ترجمه آنها گاهی یک سر ناممکن است،
و گاهی دارای چندین احتمال بی ارزش
نحو و صرف عربی است، که پرداختن به آنها، جز ضایع کردن وقت
و بیرون راندن کتاب از موضوع جغرافیا هیچ سود ندارد».
فهرست مطالب هر یک از مجلدات در ابتدای آنها آمده است. در ابتدای جلد اول پس از پیش گفتار مترجم، رمزهایی که در پیش گفتار
و پانوشت‌ها به کار رفته است، کتابنامه
و برخی منابعی که یاقوت به آنها ارجاع داده، ذکر شده است.
۱- مقدمه
و متن کتاب.
۲- سایت موسسه ی کتابخانه
و موزه ملی ملک.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
