مصابیح الأصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مصابیح الاصول»، به
زبان عربی، تقریر مباحث
اصول فقه آیت الله،
سید ابو القاسم خویی است که توسط آیت الله،
علاء الدین بحر العلوم، به نگارش درآمده و مباحث الفاظ از اصول فقه را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.
نگارنده، ضمن مطرح کردن دیدگاه‌های آیت الله، سید ابو القاسم خویی در هر مسئله، به نقض و ابرام نظریات برخی دیگر از علمای مشهور اصول فقه، مانند
شیخ مرتضی انصاری،
آخوند خراسانی،
میرزای قمی و
صاحب فصول نیز اشاراتی نموده و به یک جمع بندی نهایی در بحث می‌رسد.
در ابتدای کتاب، مقدمه ای کوتاه در مورد اهمیت
علم اصول فقه در کشف و
استنباط احکام شرعی ارائه شده،
سپس به اقسام مسائل این علم، موضوع، غایت و
تعریف آن پرداخته شده است. نگارنده، به فرق میان علم اصول فقه و سایر علوم از لحاظ موضوع و غایت اشاره نموده و برتری آن را بر سایر علوم تصویر نموده و مرتبه آن را بالاتر از همه علوم دانسته است.
در ادامه به بحث در مورد عوارض ذاتی پرداخته و
تمایز علوم از یک دیگر را به تمایز همین
عوارض ذاتی دانسته و موضوع علم اصول فقه را بررسی نموده است، سپس کلیاتی از مباحث مقدماتی علم اصول را ارائه کرده و در ابتدا
احکام وضع و اقسام
دلالت لفظ بر معنی را بیان کرده و تقسیمات وضع به لحاظ لفظ و معنا را ذکر کرده است. در همین زمینه، وی، به بحث در مورد
معنای حرفی پرداخته و اقوال مختلف در این زمینه را منعکس کرده و دیدگاه خود را در مورد معنای حرفی و کیفیت وضع در
حروف و اقسام آن بیان می‌نماید.
در قسمت بعدی کتاب، نویسنده، به بحث در مورد استعمال پرداخته و استعمال لفظ در
معنای حقیقی و
مجازی را مربوط به
اراده فرد استعمال کننده دانسته و چگونگی شناخت حقیقت از مجاز را از طریق
تبادر،
اطراد،
صحت حمل و
عدم صحت سلب عنوان کرده و کیفیت وضع در مرکبات را نیز بیان نموده است. نگارنده، در ادامه مباحث مربوط به وضع، به بررسی کیفیت وضع در الفاظ
عبادات و
معاملات پرداخته و در صدد اثبات
حقیقت شرعیه برای این الفاظ برآمده است.
وی، در بحث
صحیح و اعم، معنای صحت را عبادات و معاملات بیان کرده و اقوال مختلف را در مورد وضع الفاظ برای صحیح یا اعم و تعیین قدر جامع در عبادات و ثمره نزاع در مسئله مزبور را بیان کرده است.
در ادامه، وی، به بحث در مورد
اشتراک لفظی می‌پردازد و استعمال لفظ در بیش از یک معنا را از نظر اصولی دنبال کرده و نمونه هایی از آن را در
قرآن مطرح می‌کند. بحث در مورد
مشتق و اختلاف مبادی مشتقات و عدم دلالت فعل بر زمان و وضع مشتق برای خصوص
ذات متلبس بالمبدا فی الحال یا اعم از آن و ما انقضی عنه التلبس، آخرین مبحث از مباحث مقدماتی است.
آن گاه، نگارنده، به بحث در مورد
اوامر و دلالت
صیغه امر بر طلب و اراده پرداخته و ادله قائلین به
جبر و
تفویض و
امر بین امرین را بررسی نموده و در مورد جملات خبریه‌ای که در مقام طلب استعمال می‌شوند و
دلالت صیغه
امر بر مره و تکرار و
فور و
تراخی در حالت
اطلاق، بحث کرده است. وی، مقتضای اطلاق صیغه
امر، را
وجوب نفسی تعیینی عینی ارزیابی کرده و از
امر عقیب حظر و
امتثال بعد از امتثال سخن گفته است.
بحث در مورد
اجزای امر ظاهری و
اضطراری از
امر واقعی و
مقدمه واجب از مباحث بعدی کتاب است که در ضمن آن، اقسام واجب، مانند
واجب مطلق و
مشروط،
واجب معلق و
منجز،
واجب نفسی و
واجب غیری و
واجب اصلی و
تبعی بیان گردیده ست.
در ادامه نوع
وجوب مقدمه نسبت به ذی المقدمه،
وجوب غیری و تبعی ذکر شده و وجوب مقدمه نیز اثبات شده است. نگارنده، در مورد وجوب مقدمه، به دیدگاه‌های برخی از علمای اصول، مانند صاحب «فصول» و... اشاره نموده و کیفیت وجوب مقدمه واجب را از نظر آنان بیان کرده و تعلق
ثواب بر مقدماتی مانند
وضو را بررسی نموده است. در زمینه بحث در مورد وجوب مقدمه واجب، نگارنده، به مباحث دیگری مانند
شرط متاخر،
شرایط ماموربه و
شرایط حکم، محال بودن رجوع قید به مفاد هیئت، ضرورت رجوع قید به
ماده امر، مقتضای اصل عملی در مورد نوع وجوب مقدمه نسبت به ذی المقدمه، اشکالات وارد شده در مورد عبادی بودن طهارات سه گانه (
وضو،
غسل و
تیمم)، ادله محال بودن
واجب به صورت معلق، تعلق ثواب بر
واجب غیری و تبعی، اعتبار قصد توصل در مقدمه واجب، ثمره بحث در مورد مقدمه واجب و نوع وجوب آن و تاسیس اصل در مقدمه واجب نیز پرداخته است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
