مشهد ذوالکفل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![مشهد ذوالکفل]()
مشهد حضرت حزقیال (علیه‌السّلام)
مشهور به
ذوالکفل، از پیامبران بزرگ
بنی‌اسرائیل، از زیارتگاههای بسیار کهن و معتبر
عراق و از نظر تاریخی، بسیار درخور اهمیت است که در
شهر کوچکی، به نام
کِفل در ساحل شرقی
رود فرات، در استان بابل، حدود پنجاه کیلومتری جنوب
شهر حله و ده کیلومتری شمال کوفه، واقع شده است.
مشهد ذوالکفل پیامبر (علیه‌السّلام)، از زیارتگاههای بسیار کهن و معتبر
عراق و از نظر تاریخی، بسیار درخور اهمیت است و به علت اینکه روی قبر یکی از
پیامبران بنی‌اسرائیل بنا شده، از دیرباز تاکنون، از زیارتگاههای مهم
یهودیان در عراق، به شمار آمده است. امروزه، مشهد ذوالکفل در
شهر کوچکی، به نام «
کِفل» در ساحل شرقی
رود فرات، در استان بابل، حدود پنجاه کیلومتری جنوب
شهر حله و ده کیلومتری شمال
کوفه، واقع است.
نام قدیمی این
شهر، «بَرملاحه» است و در منابع جغرافیایی اسلامی، به این نام، از آن یاد شده است.
اما به علت وجود این زیارتگاه، امروزه به نام «
کِفل»
شهرت یافته است. برخی از نویسندگان و پژوهشگران معاصر عراقی نیز
شهر کفل را منطبق بر منطقه نُخیله (برای آگاهی بیشتر درباره نُخیله، ر. ک حولیة الکوفة، النخیلة معسکر الامام علی (علیه‌السّلام) فی الکوفة.
) در صدر اسلام، دانسته‌اند.
اما در جای دیگری ثابت کرده‌ایم که نخیله، نه در اینجا، بلکه در نقطه‌ای در غرب کوفه و احتمالًا در محدوده
قبرستان وادی‌السلام، بوده است.
مدفون در این بقعه، براساس متون قدیمی و منابع جغرافیایی و تاریخی اسلامی،
حضرت حزقیال (علیه‌السّلام)، از پیامبران بزرگ بنی‌اسرائیل است. اما گویا با توجه به نظر برخی مفسران که لقب حزقیال را ذوالکفل دانسته‌اند، این بقعه، به مرور زمان، به ذوالکفل
مشهور گشته و منطقه آن نیز به
کفل، تغییر نام یافته است.
گفتنی‌است که نام ذوالکفل، دو بار در
قرآن، در ضمن اسامی برخی از پیامبران، آمده است و علما و مفسران نیز بر پیامبر بودن وی تاکید دارند. اما واضح است که ذوالکفل، یک لقب است و درباره نام وی، میان مورخان و مفسران، اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی آن را حزقیال یا الیاس و برخی نیز بشر، فرزند
حضرت ایوب (علیه‌السّلام) دانسته‌اند. در روایتی از
امام جواد (علیه‌السّلام) نیز ذوالکفل، لقب پیامبری به نام عویدیا است که به عقیده نگارنده این سطور، منطبق بر عوبدیا از پیامبران بنی‌اسرائیل است که قبر وی، در روستای سبسطیه در
فلسطین اشغالی، واقع است.
مشهد ذوالکفل (حزقیال)، زیارتگاه کهنی است که جغرافیدانان و جهانگردان
مسلمان و غیرمسلمان، به آن اشاره کرده و از اوقاف و اهتمام
مسلمانان به آن، خبر داده‌اند. این زیارتگاه، در دوره ایلخانی، از اهمیت بیشتری برخوردار شد و به دستور
سلطان محمد خدابنده (الجایتو)، بازسازی و بخش‌هایی به آن، افزوده شد.
مشهد ذوالکفل، مجموعه‌ای آرامگاهی است که از بخش‌های مختلفی، شامل گنبد و بارگاه، صحن،
مسجد، مناره، کاروانسرا، بازار و حصار، تشکیل شده است و قدمت بیشتر بخش‌های آن، به دوره ایلخانی برمی‌گردد. ورودی بنا در زاویه جنوب شرقی بنا قرار دارد. این ورودی، به محوطه‌ای مربع شکل متصل می‌شود که دورتادور آن، اتاق‌هایی برای اقامت زائران قرار دارد. در زاویه شمال شرقی این محوطه، مناره قدیمی دایره‌ای، دارای نقش و تزیین آجری، وجود دارد. روی این مناره، کتیبه‌ای به خط ثلث در دو سطر، به چشم می‌خورد که در آن، نام سلطان محمد خدابنده آمده است. ضلع غربی این محوطه، به صحن دیگری متصل است که اطراف آن نیز حجره‌هایی وجود دارد. در ضلع جنوبی صحن، شبستانی وجود دارد که سقف آن، بر چهار ستون مربع عریض، استوار است.
در ضلع جنوبی شبستان، مرقد حضرت حزقیال قرار دارد که با دو ورودی، به شبستان متصل است. مرقد، دارای گنبد پلکانی زیبایی به سبک گنبدهای مضرّس رایج در عراق و برخی مناطق غربی
ایران است که قدمت آن از دوره ایلخانی، برآورد می‌شود. بر قبر نیز صندوق چوبی بزرگ نسبتاً جدیدی، نصب شده است. در ضلع غربی شبستان، درِ کوچکی متصل به یک سالن، وجود دارد که داخل آن، پنج قبر به چشم می‌خورد که صاحبان آنها، اصحاب حضرت حزقیال یا علما و احبار یهود، دانسته شده‌اند.
یاقوت حموی، اسامی آنها را باروخ، یوسف ربّان، یوشع، عزره و یوحنّای دیملجی، ذکر کرده است.
همچنین در سمت راست ابتدای این سالن، اتاق کوچکی وجود دارد که به مقام خضر، شناخته می‌شود.
![مناره مشهد ذوالکفل]()
گفتنی‌است که در این زیارتگاه، مناره‌ای بسیار کهن، از حدود
قرن چهارم هجری، وجود داشته که متاسفانه حدود سال ۱۱۳۰ ه. ق، به دست یهودیان ویران شد و امروزه، تنها بخش پایینی آن، باقی مانده است و روی آن، اسامی
پنج تن آل‌عبا (علیهم‌السّلام)، به چشم می‌خورد.
اهالی منطقه، مسجد موجود در این زیارتگاه را همان مسجد نُخَیله می‌دانند که به اعتقاد آنان،
امام علی (علیه‌السّلام) با لشکر خود در آنجا، نماز خوانده است. اما پیش‌تر اشاره کردیم که نخیله در غرب کوفه و احتمالًا در محدوده قبرستان وادی‌السلام بوده است.
بنابراین نمی‌تواند این موضوع، درست باشد.
زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «مشهد ذوالکفل» ج۲، ص۹۵.
