مسیر طالبی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مسیر طالبی»،
سفرنامه معروفی است به
زبان فارسی. نام اصلی آن همراه با نام نویسنده چنین است. «کتاب مسیر طالبی فی بلاد افرنجی من تصنیف ابوطالب بن محمد اصفهانی».
وی یادداشت‌های
سفر خود را پس از بازگشت به
هند (موطن خویش) در سال ۱۲۱۹ ه. ق. تنظیم نموده است.
کتاب در بر دارنده سخنی از مصحح می‌باشد و مطالب آن ضمن سه جلد تنظیم گردیده و فاقد تبویب و فصل بندی است.
در آخر کتاب، تصاویری از شهرهای سر راه مولف، در آغاز
قرن نوزدهم میلادی، زمان
مسافرت نویسنده، توسط مصحح تهیه گردیده و به کتاب ملحق شده است.
«مسیر طالبی»، در سه جلد تدوین شده است. جلد اول حاوی شرحی از حال و کار پدر مولف و خانواده وی و نیز خود وی می‌باشد. مولف در این جلد بیان می‌کند که چطور شد با رها کردن زندگانی و اموال خویش از راه دریا رهسپار
هند شد. در این مجلد، حوادث و دیده‌های خود را در دریا، اقامت‌های بین راه و رسیدن به «انگلند» به تفصیل بازگو می‌کند. ادامه یادداشت‌های جلد اول را در جلد دوم می‌توان پی گرفت. در این جلد همچنین درباره دیدنی‌ها، شنیدنی‌ها و کردنی‌ها در این کشور سخن می‌گوید و استنتاج‌هایی که از
خلق و خوی مردم آن دیار می‌بیند را، بیان می‌دارد.
جلد سوم، به شرح ماجراهای بازگشت نویسنده از انگلند به هند است. «مسیر طالبی» در بازگشت از فرانسه، پرس، ایتالیا، مالت، ترکیه امروز و
عراق می‌گذرد، به بمبئی می‌رسد و در کلکته خاتمه می‌پذیرد. بخشی از این
سفرنامه به ویژه در فرنگ در دریا می‌گذرد و بخشی در سرزمین‌های تحت حاکمیت
عثمانی در خشکی استمرار می‌یابد.
این سفرنامه دارای ویژگی‌های متعددی است که آن را حائز اهمیت و توجه می‌سازد:
۱- از نخستین سفرنامه‌هایی است که یک ایرانی از دیار فرنگ به ویژه از انگلیس می‌نویسد. نویسنده بسیار با معلومات، هوشیار، تیزبین و ریزبین و در جاهایی در حد یک جامعه شناس و گاهی در قالب روان شناس نکته سنج عمل می‌کند.
۲- نگرش وی تک بعدی نیست. مسایل را سیاه یا سفید نمی‌بیند، بلکه وجوه مختلف را مورد توجه قرار می‌دهد. نکته‌های مثبت و منفی را از زاویه دید خود برمی شمارد و به صورت مستند
قضاوت می‌کند.
۳- نمونه روشنی از یک روشنفکر مطلع، باسواد، تیزهوش البته در برخورد با مسایل فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نیمه مدهوش و نیمه هوشیار است. اما در مجموع از جهت خاصی پیروی می‌نماید. به نظر می‌رسد این جهانگرد (از ناچاری) سخت مسحور قدرت انگلیسی‌ها به ویژه در بعد اقتصادی و نظامی شده است. همین حالت وی را در ابعاد فرهنگی و رفتاری تا حد زیادی تحت تاثیر
فرهنگ و سنت‌های معمول انگلیسی‌ها قرار داده است.
نیمه هوشیاری وی وقتی خود را نشان می‌دهد که از
اسلام و
فرهنگ اسلامی دفاع می‌کند. در این مواضع، رفتار خود را در نوشیدن
مسکرات، شرکت در مجالس
رقص و ارتباط با
نامحرمان از یاد می‌برد. نیمه مدهوشی عمیق این روشنفکر ایرانی نژاد، هندنشین،
مسلمان در سراسر کتاب هویدا است، زیرا هرگز در مقابل مواضع و عملکردهای قوای سیاسی و نظامی انگلیس نه تنها اعتراض نمی‌کند که هیچ انتقادی هم از وی دیده نمی‌شود. با آن که می‌داند به چه دلیل انگلیسی‌ها در هند حضور دارند. آیا این نکته‌ای عجیب نیست! در حقیقت از همین ویژگی می‌توان به میزان مرعوبیت وی در برابر قدرت قاهره انگلیسی‌ها پی برد.
۴- مسیر طالبی از نظر فارسی نویسی اهمیت زیادی دارد. زیرا حاوی واژه‌ها و اصطلاحاتی است که در ایران امروز به تمامی متروک شده‌اند. اما بسیاری از همین واژه‌ها در گفتار و نوشتار امروزین فارسی زبانان تاجیکستان (و افغانستان) دیده می‌شود. می‌توان گفت
زبان این سفرنامه به
فرهنگ زبانی این دو کشور نزدیک تر است تا
ایران. زیرا بسیاری از واژه‌های معمول در نوشتار
میرزا ابوطالب خان در مکتوبات هم عصران وی در ایران دیده نمی‌شود؛ اما واژه و اصطلاحات این سفرنامه هنوز در تاجیکستان و افغانستان متداول است. باید انصاف داد که پاره‌های بسیار زیبایی از نوشته‌های میرزا ابوطالب در این کتاب بر حظ خواننده می‌افزاید.
ترجمه انگلیسی مسیر طالبی که توسط چارلز استوارت تهیه شده بود، زودتر از متن فارسی آن در سال ۱۸۱۰ م. منتشر شد. پس از آن در سال ۱۲۲۸ ق. متن فارسی آن به تصحیح میرزا حسین علی، پسر میرزا ابوطالب، در کلکته به چاپ رسید.
در سال ۱۸۱۳ م. این سفرنامه به
زبان هلندی ترجمه و چندی بعد، در سال ۱۸۱۹ م. ترجمه آن به
زبان فارسی منتشر شد.
نسخه حاضر در برنامه به تصحیح مرحوم دکتر حسین خدیوجم و به همراه پاورقی‌های وی به چاپ رسیده و مشتمل بر فهرست تفصیلی مطالب، فرهنگ لغات و ترکیبات و فهرست راهنما (نمایه) می‌باشد.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
