مرقد عون بن عبدالله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرقد عون بن عبدالله ، بارگاهی است در حومه
شهر کربلا که در سمت شمال غربی این شهر قرار دارد. این مرقد در فاصله ۱۱ کیلومتری شهر کربلا و در کنار جاده کربلا به بغداد واقع شده است.
درباره هویت شخص مدفون در این زیارتگاه اختلاف است؛ برخی بارگاه موجود را برای عون بن
عبدالله بن
جعفر بن ابی‌طالب می‌دانند که به گفته
صاحب کتاب «
مراقد المعارف» این نسبت درست نیست.
شیخ مفید نیز مدفن عون بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب را پایین قبر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) دانسته است.
![عون بن عبدالله]()
عده دیگری نیز این بارگاه را برای
عون بن امام علی (علیه‌السّلام) دانسته‌اند که شاهدی بر این ادعا وجود ندارد.
به اعتقاد تاریخ‌پژوهان معاصر، شخص مدفون در این مزار، عَون بن عبدالله بن جعفر بن مَرعی مشهور به «
عون ابونجم»، از نوادگان
امام حسن (علیه‌السّلام) است.
این زیارتگاه در حومه شهر کربلا و در سمت شمال غربی این شهر قرار دارد و فاصله آن تا مرکز شهر، حدود ۱۱ کیلومتر است.
امروزه بالای قبر وی، گنبدی فیروزه‌فام قرار دارد و دارای حرمی است که زائران و اعراب و اهالی روستاهای مجاور، در طول سال و به‌ویژه در مناسبت‌ها و اعیاد اسلامی، برای زیارت به آنجا می‌روند و برای او
نذر می‌کنند. مردم معتقدند که خداوند نیازهای آنان را به واسطه او برآورده خواهد کرد.
درباره شخص مدفون در بقعه، سه دیدگاه بین مزارشناسان و مورخان معاصر مطرح است که در ادامه، به نقد و بررسی آن خواهیم پرداخت:
سیدمهدی قزوینی، به نقل از
سیدعبدالرزاق کمونه، می‌نویسد که قبر عون بن
عبدالله بن
جعفر طیار، خارج از
شهر کربلا و در مسیر شهر مسیب، واقع شده است.
سیدعبدالرزاق حسنی، معتقد است که دلیل دفن عون در این مکانِ دورافتاده این بود که دایی‌اش، امام حسین (علیه‌السّلام)، او را برای کمک‌خواهی، نزد نجیه فزاری و گروهی از
بنی‌اسد فرستاد. اما
اسحاق بن خویلد، از فرماندهان لشکر یزید که نگهبانی از رودخانه به او سپرده شده بود تا نگذارد کسی از یاران امام حسین (علیه‌السّلام) از آنجا آب ببرد، راه را بر وی بست و او را کشت و عون در همانجا، دفن شد.
محمد حرزالدین، اصل واقعه را که نزد او صحت نداشته است، چنین نقل می‌کند:
حبیب بن مظاهر اسدی، زمانی که دید اهل کوفه برای کشتن
امام حسین (علیه‌السّلام) جمع شدند، به آن حضرت گفت: «در اینجا از بنی‌اسد، گروهی‌اند که من آنها را به نیکی می‌شناسم. پس به من اجازه بده که به‌سوی آنها بروم و آنها را برای کمک به شما، فراخوانم. پس عده‌ای از اهل‌بیت شما با من باشند». پس حبیب به همراه عون بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب به نزد آنها رفت و هنگامی که به نزد آنها رسید، بین آنها جاسوسی برای
عمر بن سعد وجود داشت. یاران ابن سعد با آنها روبه‌رو شدند و عون در اینجا کشته شد. گفته شده است که اسب، او را برد و در اینجا، به زمین‌انداخت و از دنیا رفت».
سپس علامه حرزالدین، چنین ادامه می‌دهد:
این مطلب درست نیست و با آنچه
شیخ مفید در ارشاد، در فصل تعداد اشخاصی که با حسین (علیه‌السّلام) در کربلا کشته شدند، تعارض دارد. شیخ مفید می‌گوید: «محمد و عون، دو فرزند عبدالله بن جعفر طیار، در زیر پای امام حسین (علیه‌السّلام) در مشهدش دفن شده‌اند».
دکتر جودت القزوینی، مصحح کتاب المزار، نظر عبدالرزاق حسنی را با عنوان تحقیقی درباره آرامگاه عون در نزدیکی شهر کربلا، بدین شرح نقل می‌کند:
برخی گمان می‌کنند مرقدی که نزدیک شهر کربلا و در فاصله هفت مایلی شرق آن قرار دارد، برای عون بن عبدالله بن جعفر است که مادرش
حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها)، دختر امام علی (علیه‌السّلام) بود. ولی عون مورد نظر، با سایر شهدای کربلا، در یک قبر گروهی، پایین پای امام حسین (علیه‌السّلام)، به خاک سپرده شده است.
صاحب کتاب المراقد والمقامات فی کربلا نیز معتقد است که اعتقاد مردم بر قبر عون بن عبدالله بن جعفر طیار، صحیح نیست.
شیخ مفید و دیگران معتقدند که عون ابن عبدالله، در کربلا به شهادت رسیده است و عبدالله بن قطبه نبهانی
یا شخصی از بنی‌دارم در مصاف، او را به قتل رسانده و
جابر بن عبدالله انصاری بر جنازه او، نماز گزارده است.
ابوالفرج اصفهانی در مقاتل گوید: سلیمان بن قبه، در گفته خویش، او را قصد کرده و سروده است:
"اگر می‌خواهی گریه کنی بر عون ندبه کن که مصیبت، آنها را خوار نمی‌سازد"
"به جانم سوگند! اجر ذوی القربی را ادا کردی، پس بر آن مصیبت، گریه کن".
عده‌ای دیگر معتقدند شخص مدفون در این بقعه،
عون بن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) است. علامه حرزالدین می‌نویسد:
اما آنچه بر سر زبان اعراب و عموم مردم، مشهور شده که اینجا، قبر عون ابن علی امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) است، مورد تایید ارباب سیره و تاریخ نیست و ما نیز به چیزی از این قبیل، دست نیافته‌ایم.
همین مطلب را «ثامر عبدالحسن العامری» در کتابش ذکر نموده و مدفون بودن عون بن علی (علیه‌السّلام) را در این مکان، بعید دانسته است؛
زیرا به اجماع مورخان، جناب عون بن علی (علیه‌السّلام)، به همراه برادرانش یحیی، محمداصغر،
عباس، عبدالله، جعفر و عثمان، در رکاب امام حسین (علیه‌السّلام) به شهادت رسیده‌اند.
بیشتر پژوهشگران معاصر معتقدند که آرامگاه کنونی خارج از کربلا، برای عون بن عبدالله بن جعفر بن مرعی بن علی بن حسن البنفسج ابن ادریس بن داوود بن احمد المسود بن عبدالله بن موسی الجون بن عبدالله المحض ابن
حسن المثنی بن
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) است.
نخستین کسی که این ادعا را مطرح کرده، «
سیدجعفر اعرجی» است که می‌نویسد: «او یکی از سادات جلیل‌القدر کربلا بود و مزرعه‌ای در چند فرسخی کربلا داشت». (کان فی الحائر الشریف، ومات فی ضیعة له ثلاث فراسخ عن الحائر الشریف تقریباً، والناس یظنّون انه قبر عون بن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، وبعض اهل العلم یزعم انه قبر عون بن عبدالله بن جعفر الطیار وکلاهما وهم، لانهما دفنا فی حضیرة العلویین فی الحائر الشریف.)
دیگران افزوده‌اند: «اجلش رسید و در همان مزرعه، به خاک سپرده شد».
متاسفانه از تاریخ وفات و همسر و تعداد فرزندان ایشان، اطلاع دقیقی در دست نیست جز اینکه مقیم حائر حسینی بوده و مِلکی در سه فرسخی کربلا داشته است و در همانجا نیز از دنیا رفته و مدفون شده است. بر قبر او بارگاهی ساخته شده و مردم برای زیارت به آنجا می‌روند. با توجه به تعداد واسطه‌ها در نسب شریف وی، می‌توان احتمال داد که او در اواخر قرن پنجم هجری یا اوایل قرن ششم هجری، وفات یافته باشد.
از قدیم مردم
عراق هر سال در روز ۱۳ صفر به صورت پیاده‌روی، مسافتی ۱۱ کیلومتری را برای زیارت عون طی می‌کنند و در طول مسیر، زنان سرودها و اشعاری را می‌خوانند.
![نمای داخلی مرقد و ضریح عون بن عبدالله]()
زیارتگاه عون در زمین مستطیل شکلی، به طول تقریبی ۵۵ متر و عرض ۵۰ متر قرار دارد. جلوی آن، رواقی به طول ۵۵ متر و عرض ۲/۵ متر ساخته شده که نمای بیرونی آن، با آجر و کاشی تزیین شده است. قسمت جلویی رواق، دهنه‌هایی دارد که بالای آن، طاق‌هایی قرار داده شده و تمامی آن، به‌وسیله سرامیک مشبک فیروزه‌ای، پوشانده شده است. وسط این رواق، ورودی مرقد واقع شده که مستقیم به حرم مطهر، متصل است.
حرم میان ساختمان قرار دارد و به شکل مربعی است به طول ضلع ۱۰/۵ متر. وسط حرم، ضریح مشبک مربع شکلی، به طول ضلع ۵/۵ متر وجود دارد. روی قبر عون بن عبدالله، یک صندوق چوبی به ابعاد ۲/۵• ۲ متر قرار دارد که رنگ آن قهوه‌ای است و مشبکی نیز به رنگ طلایی دارد.
روی اتاق مرقد، گنبدی به قطر ۵/۵ متر و ارتفاع هفت متر قرار دارد که از بیرون با کاشی‌های فیروزه‌ای، تزیین شده و آیات قرآن در آن، نقش بسته است. وسط دیوارهای اتاق مرقد، چهار خروجی وجود دارد که عرض هرکدام، دو متر و ارتفاع آنها ۲/۵ متر است که با سنگ مرمر، پوشش یافته است. خروجی‌های سمت راست، به مسجد آقایان و خروجی‌های سمت چپ، به مسجد بانوان متصل است. اطراف ساختمان حرم، صحن روبازی وجود دارد که دو طرف آن، اتاق‌هایی کنار دیوار بیرونی مرقد قرار دارد. اتاق مرقد، دو در فرعی دیگر نیز دارد که یکی وسط دیوار سمت راست و دیگری آخر دیوار سمت چپ، قرار شده است.
• مراقد المعارف ، محمد حرزالدین، تحقیق: محمدحسین حرزالدین، قم، سعید بن جبیر، ٢٠٠٧م.
• معجم المراقد والمزارات فی العراق، ثامر عبدالحسن العامری، (لا م)، (لا ن)، (لا ت).
• المزار، السید مهدی القزوینی، تحقیق: جودت القزوینی، ط ١، بیروت، دار الرافدین، ١۴٢۶ه. ق - ٢٠٠۵م.
• مشاهد العترة الطاهرة واعیان
الصحابة والتابعین ، السید عبدالرزاق
کمونة الحسینی، النجف، مطبعة الآداب، ١٣٨٧ه. ق - ١٩۶٨م.
• تاریخ العراق قدیماً وحدیثاً ، عبدالرزاق الحسنی، بیروت، ١٣٧٧ه. ق.
• مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، عبدالامیر قریشی، ترجمه: احسان مقدس، چاپ ١، تهران، مشعر، ١٣٩١ه. ش.
• لباب الانساب والالقاب و الاعقاب، علی بن زید البیهقی، تحقیق: السید مهدی الرجائی، قم، مکتبة آیت‌الله المرعشی النجفی، ١۴١٠ه. ق.
• المعقّبون من آل ابی‌طالب، السید مهدی الرجائی الموسوی، ط ١، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق - ١٣٨۵ش.
• کربلاء فی الذاکرة، سلمان‌هادی الطعمة، بغداد، مطبعة العانی، ١٩٨٨م.
• المجدی فی انساب الطالبیین، علی بن محمد العلوی العمری، تحقیق: احمد المهدوی الدامغانی، ط ٢، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی العامة، ١۴٢٢ه. ق - ١٣٨٠ه. ش.
• عمدة الطالب فی انساب آل ابی‌طالب، جمال‌الدین احمد بن علی الحسینی (ابن عنبة)، تحقیق: السید مهدی الرجائی، ط ١، قم، ١۴٢۵ه. ق - ١٣٨٣ ه. ش - ٢٠٠۴م.
• الکواکب المشرقة فی انساب وتاریخ و تراجم الاسرة العلویة الزاهرة، السید مهدی الرجائی، قم، مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، ١٣٩٠ه. ش.
• سرّ السلسله العلویه، سهل بن عبدالله (ابونصر البخاری)، تحقیق: سید محمدصادق بحرالعلوم، النجف، المکتبة الحیدریة، ١٣٨١ه. ق.
• مناهل الضرب فی انساب العرب، سید جعفر الاعرجی النجفی الحسینی، قم، مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی، ١۴١٩ه. ق.
• الدر المنثور فی انساب المعارف والصدور ، السید جعفر الاعرجی، تحقیق: السید حسین ابوسعیدة الموسوی، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.
• الاساس لانساب الناس ، السید جعفر الاعرجی، تحقیق: السید حسین ابوسعیدة الموسوی، ط ١، قم، مؤسسة عاشوراء، ١۴٢٧ه. ق.
• مقاتل الطالبیین، ابوالفرج الاصفهانی، تحقیق: السید احمد صقر، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١۴٠٨ه. ق - ١٩٨٧م.
زیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۲۴۰، برگرفته از مقاله «مرقد عون بن عبدالله».
