مرداریه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرداریه یکی از فرقههای کلامی
اهل سنت با گرایش
معتزلی است. آنان به پیروان
عیسی بن صبیح معروف به ابو موسی مردار گفته میشود.
مردار با رفع میم کلمهای فارسی است که به ظاهر از روی طعن بر عیسی بن صبیح گزاردهاند.
برخی نیز در مقام بیان تعبیر محترمانه برای مردار آن را از ریشه «زیارة» از باب «افتعال» دانستهاند.
گفتنی است «مردار» با کلماتی مشابه مانند «مزدار»،
«مرداز»
و «مدرار»
نیز در منابع مختلف نقل شده است.
درباره
زمان و محل تولد، نسب و خاندان ابوموسی اطلاعاتی در دسترس نیست جز آن که برخی براساس لقب او «مردار»
حدس زدهاند که اصلیتی فارسی داشته است.
درباره زمان
مرگ وی نیز گفته شده او در سال ۲۲۶ در بغداد از دنیا رفت.
ابوموسی مردار از متکلمانی نامی کلام
عقل گرایی اهل سنت به شمار میرود.
او از لحاظ علمی در جایگاه والایی قرار داشته به گونهای که از حذاق
معتزله و اکابر
آنان معرفی شده است. تراجم نگاران ابوموسی را فردی
زاهد و
عابد که به راهب معتزلیان مشهور شده شناساندهاند.
حسن خلق ، خوش رفتار با مردم، با ادب، اهل
عدالت و
انفاق ، از دیگر ویژگیهای گفته شده برای اوست.
ابوموسی نزد
مامون (۱۹۸-۲۱۸ق) نیز دارای جایگاهی والا بوده به گونهای که در وصف ابوموسی نزد او اشعاری خوانده شده است.
ابوالهذیل العلاف (م. ۲۳۵ق) از معتزلیان هم عصر او به مجلس ابوموسی میرفت و تعریف و تمجیدهای فراوانی از او کرده است.
ابوموسی درباره نزدیک شدن به
سلاطین و خلفاء عقیده داشت که این باعث
کفر ، و شخص از
ارث بردن و ارث گذاشتن محروم میشود.
این در حالی بود که پیشنیان او از معتزلیان چنین شخصی را
فاسق میدانستند.
از اساتید ابوموسی مردار فقط به
بشر بن معتمر (م. ۲۱۰ ق.) اشاره شده است.
او نیز از بزرگان و اندیشمندان مشهور معتزلی است.
جعفر بن مبشر (م. ۲۳۴ ق.) ، جعفر بن حرب (م. ۲۳۶ ق.)
نیز از شاگردان مبرز ابوموسی هستند که در این میان میتوان به ابوذر محمد بن سوید
و ابومجاله احمد بن حسین بغدادی
هم اشاره کرد. گفتنی ابوعمران موسی بن رقاشی نیز به مجلس درس او میرفته است.
ابوموسی هم چنین از مصاحبان ابوجعفر محمد بن عبدالله اسکافی (م. ۲۴۰ ق.) و عیسی بن هیثم به شمار میرفته است.
ابوموسی مردار از طبقه هفتم معتزلیان به شمار میرود.
تلاشهای علمی او بعد از
هجرت به
بغداد به گونهای بود که او را عامل
ترویج تفکر
اعتزال مدرسه بغداد در
بغداد دانستهاند.
او با بسیاری از معتزلیان هم عصر خود مناظراتی داشته که میتوان به مناظره وی با
ابوالهذیل علاف (م. ۲۲۷ ق.) و ابوعثمان عمر بن بحر جاحظ (م. ۲۵۵ ق.) ابراهم بن سیار نظام (م. ۲۲۱ یا ۲۳۱ ق.) ، ثمامة بن اشرس (م. ۲۱۳ ق.) و علی اسواری (م. بعد از ۲۰۰ ق.) اشاره کرد.
او در ضمن مباحث در موضوعات مختلف ابوالهذیل علاف، بشر بن معتمر و نظام را
تکفیر کرده است.
ابو موسی مردار به شاگردان خود توصیه میکرد«نحن لم نتصادق الموده حین التقینا، و انما کان ذلک حین اتفقنا» «دوستی بین ما به دیدار با یک دیگر نیست، بلکه دوستی هنگامی است که در
اندیشه متفق باشیم.»
ابوموسی مردار نسبت به مخالفین علمی خود بسیار سخت میگرفت و به آسانی آنان را
متهم به تکفیر مینمود
به گونهای که درباره او گفته شده «غلا فی التکفیر» در تکفیر دیگران بسیار افراطی عمل میکرده است.
تا آن جا که وقتی از او درباره متکلمان سئوال شد وی همه آنان را مورد
مذمت قرار داد.
ابوموسی در پاسخ به این مطلب که با این رویکرد بهشتی که به پهنای آسمانها و
زمین است به جز تو و برخی از پیروانت کسی بدان راه نخواهد یافت. سکوت کرد و باز ماند.
شایسته ذکر است که برخی از
معتزلیان نیز ابوموسی را به خاطر آراء اش تکفیر کردهاند.
ابوموسی مردار از متکلمان معتزلی پرکار به شمار میرود که آثار بسیاری از خود برجای گذاشته است. فهرست نویسان وی را در شمار مولفین مشهور
کلام معتزلی نام کردهاند.
او آثاری بسیاری بر رد عقاید دیگر گروهها نگاشته است. ابوموسی بر تنی چند از معتزلیان مانند نجار، ثمامة بن اشرس، شحام، نظام، و برخی از معتزلیان بصری ردیه نوشته است. او بر گروههایی مانند اهل
جبر ، ملحدین،
جهمیان و اصحاب
اجتهاد و
الرای آثاری نیز داشته است. همچنان که بر برخی از [[|اهل کتاب]] مانند
نصرانیان و افراد آنان مانند ابن قرده نصرانی نقدیه نوشته است.
افزون بر این ردیهها و نقضیهها، آثاری دیگر نیز میتوان برای ابوموسی نام آورد که به برخی از آنان اشاره میشود. کتاب التوحید، کتاب العدل، کتاب اللطف، کتاب التعدیل و التجویز، کتاب اصول الدین، کتاب کلام اهل العلم و اهل الجهل، کتاب التعلیم، کتاب فنون الکلام، کتاب الدیانة، کتاب التوبة، کتاب الاقتصاد، کتاب اخبار القرآن، کتاب المسترشدین، کتاب من قال بتعذیب الاطفال، کتاب خلق القرآن، کتاب المسائل و الجوابات.
گفتنی است هیچ یک از آثار ابو موسی مردار بر جای نمانده است.
عناوین مرتبط
عقاید مرداریه
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مرداریه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۲۵