مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع»، تالیف صفی الدین،
عبد المؤمن بن عبد الحق بغدادی (متوفای ۷۳۹ ق)، گزیده‌ای از فرهنگ بزرگ «
معجم البلدان»
یاقوت حموی در سه مجلد است.
«مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع»، تالیف صفی الدین،
عبد المؤمن بن عبد الحق بغدادی (متوفای ۷۳۹ ق)، گزیده‌ای از فرهنگ بزرگ «
معجم البلدان»
یاقوت حموی در سه مجلد است. خود یاقوت هم «معجم
البلدان» را مختصر نموده و آن را، «مراصد الاطلاع» نام گذارده است، ولی آن را به اتمام نرسانیده است.
حاجی خلیفه در «
کشف الظنون» پس از یاد کردن از «معجم
البلدان»، می‌نویسد: «و مختصر آن، تالیف
صفی الدین عبد المؤمن است».
هدف از نگارش کتاب، تصفیه «معجم
البلدان» از زواید معرفی شده تا بدین وسیله هر خواننده‌ای بتواند از فواید آن بهره مند شود.
این کتاب نیز همچون «معجم
البلدان»، به معرفی اسامی اماکن و بقاع به ترتیب
حروف الفبا پرداخته است. از همزه تا خاء در مجلد اول، از دال تا عین در مجلد دوم و از حرف فاء تا یاء در مجلد آخر آمده است.
کتاب «معجم
البلدان»، از بهترین و منقح‌ترین کتب جغرافیایی است و امتیازی که بر سایر کتب دارد این است که به ترتیب
حروف تهجی مرتب شده و از همه آنها کامل تر است. حموی، کتابش را با پنج باب آغاز کرده است که صفی الدین در کتاب مراصد آنها را حذف کرده است.
یاقوت، در «معجم»، جمیع اقسام
جهان معروف آن روز را ذکر نموده و از اسماء
شهر گرفته تا ممالک و کوه‌ها و رودها و دره‌ها و زمین‌ها و قراء و بلوک و دریا و آب گیرها و
بت‌ها و غیره هیچ فروگذار نکرده است. او به متابعت از یونانی‌ها زمین را به
هفت اقلیم تقسیم کرده و الفاظی که در کتابش مکرر آمده، مثل
برید و
فرسخ و
رستاق و طول و عرض و
صلح را تفسیر کرده و
مزاج هر
اقلیم و ناحیه و مطالع
نجوم و انواع آن را بیان نموده است. هم چنین به طور اختصار شرح حال مشاهیر هر محل از اعیان و
صحابه و صلحایی که در هر نقطه مدفون شده‌اند، ذکر نموده است. گاهی اشعاری را که در باره ی یک شهر یا ناحیه گفته شده، ایراد کرده و رجال معروف آنجا را معرفی نموده است.
از آنجا که نویسنده، هدف خود از نگارش کتاب را تصفیه «معجم
البلدان» از زواید دانسته است، مواردی همچون اشتقاقات نام اماکن، طول
بلدان و افراد منسوب به اماکن را حذف کرده است. علاوه بر این، چون به برخی از اشتباهات در «معجم
البلدان»، به ویژه اشتباهات و خطاهایی که در باره بغداد و اماکن آن در معجم رخ داده، برخورده است، در صدد اصلاح آنها برآمده است؛ ازاین رو، «مراصد الاطلاع»، فقط گزیده و
خلاصه «معجم
البلدان» نیست، بلکه نویسنده علاوه بر آن، به تصحیح خطاها و اشتباهات رخ داده در آن نیز پرداخته است.
کتاب، ابتدا، در سال ۱۸۵۰ م، در لیدن به طبع رسید. ظاهرا این چاپ با مراجعه به چندین نسخه صورت گرفته است که خالی از اشتباه نیست. علی محمد البجاوی، محقق نسخه حاضر کتاب (که با مراجعه به نسخه خطی مذکور و نیز نسخه چاپ لیدن و هم چنین خود «معجم
البلدان»، «
معجم ما استعجم»، «
المسالک» و سایر آثاری که در باره
بلدان نوشته شده، تهیه گردیده است)، شواهد ادبی‌ای را که در «معجم
البلدان» و غیره موجود بوده و بغدادی از ذکر آنها غفلت کرده است، در پاورقی کتاب آورده است؛ چرا که این شواهد ادبی، در بسیاری از موارد، به ضبط دقیق اماکن راهنمایی می‌کند. علاوه بر این، فهارس فنی هم به کتاب افزوده شده است. این نسخه، با تحقیق و تعلیقه‌های البجاوی منتشر شده است. در آخرین برگ کتاب، تصویر صفحه آخر نسخه خطی آمده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
