مرآة الحرمین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مرآه الحرمین» یا (سفرنامه مکه) کتابی است به
زبان فارسی که از اصل ترکی آن توسط میرزا عبدالرسول منشی، از مترجمان دارالترجمه ناصری به دستور ناصرالدین شاه به فارسی برگردانده شده است. موضوع کتاب بررسی تاریخ و جغرافیای شهر
مکه است.
مولف در بیان انگیزه تالیف این کتاب می‌نویسد: چون تاکنون نگارش کتاب مستقلی به زبان ترکی درباره
حرمین شریفین صورت نگرفته بر آن شدم تا با نگارش کتابی در این زمینه به شرح و بیان فضائل
بیت الله و اشکال و اقوال مواقع واقعه در اطراف آن جا و مآثری را که در جوار آن واقع است، بپردازیم.
کتاب دارای یک پیش گفتار از مصحح، مقدمه‌ای به قلم مترجم و مقدمه‌ای به خامه مولف و سه وجهه (بخش) و نیز توضیحات می‌باشد. وجهه اول خود، مشتمل بر پنج صورت، وجهه دوم سیزده صورت و وجهه سوم، شامل شش صورت است که به صورت اول آن در نسخه حاضر در برنامه پرداخته شده است.
نسخه حاضر در برنامه، حاوی دو مجلد از پنج مجلد اصلی
مرآه الحرمین است که به تاریخ و جغرافیای مکه معظمه اختصاص دارد. در این کتاب به مباحث ذیل پرداخته شده است:
مولف در ابتدای وجهه اولی (بخش اول) به بیان عرض جغرافیایی بیت الله (کعبه) پرداخته، و از مکان‌ها و آثار مقدس و متبرک موجود در آن؛ همچون ملتزم، مستجار،
حجر الاسود ، داخل
کعبه ،
حجر اسماعیل ، مقام شریف و... یاد می‌کند و به ارائه توضیحی درباره هر یک از آنها می‌پردازد.
صورت اول از وجهه اولی به بیان موقعیت جغرافیایی مکه مکرمه و نواحی آن که به نجدی و تهامی تقسیم می‌شود، اختصاص یافته است. همچنین در این صورت به معرفی ادیان جاهلیت عرب (
بت پرستی و ستاره پرستی) پرداخته شده و از اسامی مختلف مکه، که بالغ بر چهل و پنج نام؛ همچون: مکه، بکه، بلد، قریه، ام القری، ام رمم، باسه، ناسه، صلاح، حاطمه و... است و نیز وجه تسمیه مکه بدان‌ها پرداخته شده است. در این قسمت مولف به برافراشته شدن پرچم عثمانی در قلاع مکه مکرمه، که قبل از آن به جهت رعایت
حرمت این
شهر سابقه نداشته، اشاره می‌کند.
در ادامه مولف به ذکر وقایع ناگواری که در مکه روی داده می‌پردازد. از جمله این وقایع می‌توان به استیلای طایفه قرمطیان بر مکه معظمه در سال ۲۸۹ ق. ، استیلای
وهابیان در سال ۱۲۱۸ ق. به رهبری سعود
بن عبدالعزیز اشاره کرد.
در صورت دوم، از وجهه اولی مولف به بیان شکل خانه‌ها و منازل مکه، درجه حرارت و برودت در این شهر، فوائد و مضرات گیاهانی که در این شهر می‌رویند، علل شیوع برخی
بیماری‌ها در مکه و... می‌پردازد.
در صورت سوم مولف پس از اشاره به این نکته که در مکه مرسوم نبوده، بنایی مرتفع تر از کعبه معظمه بنا گردد، به سر اطلاق «
کعبه » به بیت الله اعظم اشاره می‌کند و به نقل قولی درباره طواف جنیان حول کعبه می‌پردازد.
در صورت چهارم، فضایل شهر مقدس مکه و نیز حدود کعبه معظمه (
مسجد الحرام ) که به میقات‌ها منتهی است، بیان می‌گردد.
در صورت پنجم، به کراهت مجاورت مکه مکرمه و مقیم شدن در آن شهر، به جهت رعایت حرمت و عظمت آن شهر اشاره کرده و حکایاتی عجیب درباره عاقبت کار کسانی که به این مکان مقدس جسارت روا داشته‌اند، ذکر می‌کند. در این قسمت همچنین درباره جواز و عدم جواز اجاره دادن خانه در این شهر سخن گفته شده است.
(وجهه ثانیه )در این وجهه، مولف به تاریخ تعمیرات و ترمیماتی که در کعبه معظمه، از زمان‌های قدیم تا زمان مولف، انجام گرفته پرداخته و از نحوه تعمیر
خانه خدا توسط مامور حکومت عثمانی که به شیوه تعمیر عبدالله
بن زبیر انجام گرفته اشاره می‌کند.
در صورت اول از این وجهه به بیان اقوالی درباره اولین تجدید بناهایی که در کعبه صورت گرفته پرداخته شده است.
در صورت دوم تا یازدهم به ترتیب به وضعیت تاسیس مکه معظمه به فرمان الهی توسط ملائکه کرام در روی زمین در بار نخست، توسط
آدم ابوالبشر علیه‌السّلام در بار دوم، توسط شیث
بن آدم در بار سوم، توسط
ابراهیم خلیل علیه‌السّلام در بار چهارم، توسط عمالقه در بار پنجم، توسط
قصی بن کلاب بن مره در مرتبه هفتم، توسط قبیله قریش در بار هشتم، توسط عبدالله
بن زبیر
بن عوام در بار نهم و توسط
حجاج بن یوسف ثقفی در بار دهم پرداخته شده است.
در صورت دوازدهم از این وجهه، مولف به چگونگی تعمیر ارکان بیت الله الحرام که پس از تجدید بنای آن در زمان حجاج
بن یوسف تا سال ۱۰۲۰ ه. ق. ، آثار خرابی در آن مشهود بود، در زمان سلطان احمد، از سلاطین عثمانی، می‌پردازد.
در صورت سیزدهم نیز به تجدید بنای کعبه به دست سلطان مرادخان رابع
بن سلطان احمدخان از سلاطین عثمانی پرداخته شده است.
(وجهه ثالثه)مشتمل بر شش صورت است که در نسخه حاضر در برنامه تنها صورت اول آن آمده است. در این صورت، مولف به توسعه
مسجدالحرام در بار نخست در زمان عمربن خطاب و توسط وی اشاره می‌کند. به گفته نویسنده این توسعه، پنج سال پس از وقوع سیل‌ام نشهل صورت گرفته است. به مناسبت یاد کرد این سیل، مولف به سیل‌های مخربی که در مکه مکرمه به وقوع پیوسته اشاره می‌کند.
کتاب حاضر؛ شامل فهرست مطالب، پاورقی و توضیحات و نمایه عام است که توسط مصحح و پژوهشگر اثر آقای جمشید کیان فر به کتاب افزوده شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
