مدیریت حوزه علمیه قم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحولات تشکیلاتی و مدیریتی
حوزه علمیه قم را می‌توان در دو دهه ارزیابی کرد، دهه اول، دهه ۶۰ می‌باشد که حوزه از لحاظ تشکیلاتی به وسیله شورای ۹ نفره منصوب از سوی مراجع و حضرت امام اداره می‌شد و در دهه ۷۰، آن شورا منحل گردید و تشکیلات حوزه از لحاظ اداری و مدیریت به سوی سیاست‌گذاری کلان (شورای عالی حوزه‌های علمیه) و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم رفت. این تشکیلات هم در دهه ۶۰ و هم در دهه ۷۰ زیر نظر مراجع عظام انجام وظیفه می‌نمودند و برنامه‌ها و اعضای شورای مدیریت دهه ۶۰ و شورای عالی حوزه‌های علمیه دهه ۷۰ باید به تایید
مراجع تقلید تشیع می‌رسیدند.
حوزه‌های علمیه شیعه
هیچ گاه خالی از نظم و ترتیب نبوده و همواره نوعی نظام طبیعی خود به خود و براساس تعالیم اسلامی بر آن حاکم بوده است، بدون آن که مقررات و آیین نامه خاصی برای آن تدوین بشود. ارتباط نزدیک طلاب جوان با اساتید، پیش‌کسوتان و فضلا و مراجع و زعمای حوزه و نظارت دقیق آنان بر چگونگی وضع تحصیلی، اخلاقی و معیشتی طلاب، سبب پرورش طلاب خوب، فاضل، متدین، متخلق به
اخلاق اسلامی و ضامن حفظ قداست حوزه‌های علمیه بوده است. گسترش روزافزون حوزه‌ها ـ به خصوص
حوزه علمیه قم ـ از سویی و تحولات وسیع اجتماعی ـ فرهنگی و نیاز گسترده جامعه به روحانیون فاضل و متعهد در شؤون مختلف از سوی دیگر، نظام کارآمدتری را می‌طلبید و از دیرباز، زعمای حوزه علمیه قم به این نقصان توجه داشتند و در صدد رفع آن بودند.
انقلاب اسلامی و تاسیس و استقرار نظام جمهوری اسلامی مزید بر این نیاز شد؛ زیرا حوزه علمیه قم هم طلاب جوان بیش تری را به خود جذب نمود و هم به دلیل آن که مادر و خاستگاه اصلی
انقلاب بود، مورد توجه دشمنان انقلاب و گروه‌های ملحد و
منافق قرار گرفت. بر اساس این نیاز شورای مدیریت این حوزه در اوایل سال ۱۳۶۰، با نظر
امام راحل (قدس‌سره) و تایید برخی مراجع و علمای حوزه علمیه تشکیل شد و پس از مدت کوتاهی بر اساس طرحی که به حضورشان تقدیم گردید و مورد تصویب قرار گرفت، با تشکلی نه نفره مرکب از سه نفر نمایندگان حضرت امام و سه نفر نمایندگان حضرت
آیت‌الله العظمی گلپایگانی و سه نفر نمایندگان
جامعه مدرسان حوزه علمیه، با تشکیلات محدود و در عین حال منسجم آغاز به کار نمود.
ناگفته پیداست وظیفه‌ای که شورای مدیریت حوزه علمیه قم در آن زمان و در آن شرایط به عهده گرفته بود، بسیار حساس و سنگین بود؛ زیرا اولاً طرح هر گونه نظام و برنامه برای
حوزه‌های علمیه و به خصوص حوزه علمیه قم که محور و مرکز کیان
تشیع می‌باشد، کار بسیار ظریف و دقیقی است که به آسانی نمی‌توان از کنار آن گذشت و چنان نیست که بتوان گفت مدتی این روش یا آن روش را تجربه می‌کنیم تا ببینیم کدام مفید است و کدام مضر؛ زیرا نتیجه هر گونه تغییر و تحولی در این باره، بعد از گذشت سال‌ها و شاید پنجاه سال بعد آشکار می‌گردد؛ در نتیجه این شورا همواره سعی کرده درباره تصمیمات اساسی و بنیادی پس از شور و مشورت بسیار، نتیجه را خدمت مراجع و آیات عظام و امام راحل عرض و کسب نظر نموده، آن گاه اقدام نماید.
ثانیاً اجرای نظامی جدید در میان نهادی که سابقه هزارساله دارد و با ده‌ها هزار نفر در ارتباط است، کار آسانی نیست و به هیچ وجه با ایجاد نهادی جدید قابل مقایسه نیست. یک نهاد جدید را می‌توان به آسانی و براساس طرحی که تنظیم شده، به تدریج و قدم به قدم به وجود آورد، اما ایجاد نظم جدید در نهاد و میان افرادی که سال‌ها به شکلی خوی گرفته‌اند و احیاناً هم ممکن است این نظم مطابق میل بعضی نبوده، زحمتی بر آنان تحمیل نماید، بسیار دشوارتر می‌باشد؛ در نتیجه از سال ۱۳۶۱ فعالیت این شورا عملاً آغاز شد.
هنوز بیش از هفت ماه از سال ۱۳۶۱ نگذشته بود که شورای مدیریت گزارش زیر را که خلاصه‌ای از عملکرد هفت ماه بود، خدمت امام تقدیم نمود. در این هفت ماه، شورا مدتی همه روزه و پس از آن، هر هفته سه روز جلسه داشته و قطع نظر از حل و فصل و رسیدگی به مراجعات، موفق شده درباره کارهای زیربنایی چندی که در زیر یادآور می‌شود، گفت و گو و تصمیم گیری نموده، آن را به مرحله اجرا درآورد:
۱ـ تدوین برنامه درسی
ادبیات و سطوح با مشاوره و بررسی نسبتاً زیاد و نیز هم فکری با مجامع علمی دیگر مانند جامعه مدرسین. در این برنامه علاوه بر دروس سنتی ادبیات و
فقه و
اصول و
فلسفه، درس‌هایی هم به صورت «جنبی» شامل
اصول عقائد،
تاریخ اسلام، ملل و نحل، مکتب‌های فلسفی روز و امثال آن‌ها قرار داده شده تا طلاب جامعیت بیشتری داشته، بتوانند جواب‌گوی نیازهای روزافزون کشور
جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف باشند.
۲ـ تعیین ضابطه و آیین‌نامه برای پذیرش و نام‌نویسی طلاب، هم چنین شناسایی و آمارگیری طلاب موجود.
۳ـ جمع آوری کلیه طلاب مبتدی و ادبیات خوان در مدارس برنامه‌دار و تشکیل جلسات منظم درس و انجام امتحانات به طور مداوم و مستمر و نظارت بر وضع اخلاق و رفتار آنان.
۴ـ تشکیل پرونده تحصیلی برای کلیه طلاب به منظور شناسایی و پی‌گیری وضع تحصیلی و اخلاقی برخوردها و فعالیت‌های آنان در حوزه و خارج از حوزه و مسافرت‌های تبلیغی و امثال آن، که بتواند در آینده پرونده هر روحانی نشان‌گر کامل خصوصیات اخلاقی و علمی وی باشد. (تا سال ۷۱ بیش از ۲۲۰۰۰ پرونده تحصیلی برای طلاب تشکیل گردید)
۵ـ تقویت دایره امتحانات به منظور برقراری امتحانات سالانه برای کلیه طلاب مشتغل به سطح.
۶ـ تشکیل دفتر مدیریت مدارس و خواب‌گاه‌های طلاب به منظور هماهنگی مدارس و تامین حجره برای طلاب مجرد.
۷ـ تشکیل بخش مربوط به امور حوزه‌های شهرستان‌ها، به منظور تقویت و تنظیم آن‌ها و ایجاد حوزه‌های علمی جدید در موارد لازم....
این قسمتی از گزارش فشرده و کوتاهی بود که در سال ۱۳۶۱ و تنها هفت ماه پس از تاسیس شورا، خدمت امام راحل عرضه شد و پس از آن نیز هم چنان تلاش این شورا ادامه داشت و موفقیت‌های چشمگیر دیگری به دست آورد که در فرصت‌های مناسب خدمت امام نیز عرضه گردید و اکنون بجاست که بعضی از اقدامات انجام شده، کمی مشروح تر مطرح گردد.
همان گونه که قبلاً اشاره شد، از نخستین اقدامات شورا، تدوین برنامه درسی ادبیات و سطوح حوزه علمیه قم بود. در این برنامه که سه سال برای دوره ادبیات و شش سال برای سطوح در نظر گرفته شد، درس‌های هر سال مشخص گردید و سعی شد هم دوره ادبیات به همان روش سنتی با دقت و تعمق همراه باشد و هم درس‌های متداول فقه و اصول به طور دقیق و کامل خوانده شود. در دهه ۶۰ زمزمه‌های فراوانی در گوشه و کنار، به منظور تضعیف بعضی از متون درسی شایع بود؛ برای مثال این که بهتر است بعضی از متون تلخیص شود یا به جای آن کتاب آسان تری انتخاب شود تا طلبه بتواند به تحصیل بعضی از علوم دیگر مورد نیاز روز نیز بپردازد؛ ولی امام مکرراً از این مساله اظهار نگرانی کرده، تاکید می‌نمودند دروس فقه و اصول حوزه بایستی به همان نحو سنتی (که از آن به فقه جواهری نیز تعبیر می‌فرمودند) خوانده شود و از فرمایشات امام در ملاقات با شورای مدیریت است که می‌فرمایند:
«قضیه تحصیل هم باید به نحوی باشد که فقه سنتی فراموش نشود و آن چیزی که تا به حال اسلام را نگه داشته است، همان فقه سنتی است و همه همت‌ها باید معطوف این بشود که فقه به همان وضعی که بوده است، محفوظ باشد. ممکن است اشخاصی بگویند که باید فقه تازه‌ای درست کرد که این آغاز هلاکت حوزه است و روی آن باید دقت بشود».
در عین حال برای حفظ جامعیت طلاب و آمادگی آنان برای مطالعات و دروس تخصصی همراه با دوره خارج و جواب‌گویی به نیازهای روزافزون جامعه، درس‌های دیگری شامل اصول عقاید،
تفسیر،
نهج‌البلاغه،
رجال و
درایه، ملل و نحل،
علوم قرآن،
اقتصاد و.... را در برنامه پیش بینی نمودند.
بدیهی است دروس فوق در حوزه‌های علمیه تازگی ندارد و همیشه مورد توجه طلاب بوده است، اما غالباً به صورت فردی و بدون مراجعه به استاد مورد مطالعه قرار می‌گرفته و در نتیجه بازده و حاصل روشن و منظمی نداشته است.
در دهه گذشته شورا با کمک اساتید حوزه موفق شد، برنامه منظمی موازی با دوران تحصیلی سطح، برای دروس یادشده ترتیب دهد که با وجود نابسامانی و نواقصی که در ابتدای امر از نظر اجرایی داشت، به تدریج تکامل یافت و متون درسی درباره آن‌ها تدوین گردید که جای آن‌ها در حوزه خالی بود و عملاً تاثیر بسیاری در ارتقای سطح معلومات طلاب به جای گذاشت. علاوه بر این قرآن و تفسیر و عقاید در متن دروس حوزه جای گرفت و به خصوص درباره تفسیر برنامه‌ای در نظر گرفته شد که با پایان سطوح عالیه، یک دوره تفسیر ملاحظه شود و برای این منظور، تفسیر
جوامع الجامع طبرسی را انتخاب نمودند.
در سال روز میلاد مبارک حضرت بقیة‌الله الاعظم
حجت بن الحسن العسکری (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) (چهارشنبه ۱۵ شعبان ۱۴۱۲/ ۳۰ بهمن ماه ۱۳۷۰) حضرت
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب به منظور زیارت مرقد مطهر
حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) و دیدار با مراجع، علما و فضلای حوزه و مردم شهرستان قم، قدم بدین سرزمین گذاشت. ایشان دیدارهایی با اقشار مختلف جامعه، از جمله خانواده معظم شهدا و علما و روحانیون حوزه داشتند. در شب ۱۶ شعبان در
مدرسه دارالشفا، جلسه‌ای با حضور اساتید، فضلا و طلاب حوزه تشکیل شد که نتایج عظیمی در پی داشت. در این جلسه ابتدا
آیت‌الله مشکینی سخنانی را در باب حوزه و روحانیت ایراد کرد.
پس از آن مقام معظم رهبری ضمن تشریح موفقیت‌های نظام، به مسایل حوزه پرداختند و با طرح پیشنهاد تشکیل سمینارهایی برای بحث و بررسی مسایل حوزه تاکید نمودند: «من به مسایل روحانیت علاقه عمیقی دارم. از نوع علاقه انسان به نفس خودش».
سپس با طرح این سؤال که چرا حوزه توقعات را برآورده نمی‌کند؟ به پاسخ پرداختند و یکی از علل آن را فقدان دستگاه مدیریت مشخص و منسجم دانستند.
در ادامه بحث، طرح جدید اداره حوزه را بدین گونه مطرح کردند:
«باید در راس شورای عالی سیاست گذاری امور حوزه، ۱۲ یا ۱۵ نفر از فضلای طراز اول حوزه قرار گیرند و از این شورا یک نفر فاضل را که مورد قبول فضلا باشد، به مدیریت انتخاب کنند و او به خاطر خدا، درسش را چند سال تعطیل نماید. این مدیر باید دارای اختیارات کافی و بودجه لازم و چندین معاونت در بخش‌های مختلف باشد.
مسایل با مراجع در میان گذاشته شود و بعد شروع شود. بدون این کار حوزه در قیامت از ما شکایت خواهد کرد. حوزه علمیه باید احساس کند که حرکت چند ده ساله اش حرکتی مستمر بوده است و اساساً حوزه علمیه موجود مثمری بوده است. آن روز که
آیت‌الله حائری وارد
قم شد از این همه برکات خبری نبود، نه در قم، نه در
ایران، و نه در سراسر جهان. چهل سال پس از آن، نهضت آغاز شد. این ثمر چقدر به آن اصل نزدیک است، آن اخلاص در تاسیس حوزه چقدر مفید بود که زود به نتیجه رسید، امروز هم من و شما باید با اخلاص و تلاش و جهاد حرکت کنیم تا این درخت ثمربخش بماند و ثمربخش‌تر شود. باید بعد از این هم مثمر ثمر باشد. حوزه بی ثمر به دردسر نگه داشتنش نمی‌ارزد؛ اما چه کنیم که حوزه مثمر بماند؟ آیا طلاب و فضلای جوان نقشی برای سازندگی دارند یا نه؟ بله دارند، در این مجموعه هر کسی نقشی دارد،
طلبه باید درس را خوب بخواند، اخلاق را رعایت کند، تدین را اصل قرار دهد، مشی بزرگان را در آداب و
عبادت الگو قرار دهد. حوزه احتیاج به مدیریت متمرکز دارد که از طرف علما، مراجع، جامعه مدرسین و طلاب حمایت شود. عده‌ای کمر همت ببندند و آن چنان که باید و شاید از آن استفاده کنند؛ آن وقت حوزه مثمر خواهد شد».
پس از پایان جلسه، مسؤولیت پی‌گیری سخنان ایشان به عهده جامعه محترم مدرسان قرار گرفت. جامعه مدرسان علاوه بر این که در جلسات هفتگی خود در این زمینه بحث و تبادل نظر می‌کرد، جلسات دیگری هم تشکیل داد و تصمیم نهایی آن شد که ستادی به نام ستاد پی گیری بیانات مقام معظم رهبری به سرپرستی
آیت‌الله مؤمن در دفتر جامعه مدرسین ایجاد شود. ستاد مذکور شکل گرفت و جلساتی با علما و فضلای حوزه تشکیل داد و به جمع آوری طرح‌ها و نظریات علما و فضلا، طلاب و خبرگان در مسایل حوزه از سراسر کشور پرداخت و بیش از ۴۰۰ ساعت در ۱۷۰ جلسه درباره آن‌ها بحث شد.
سمینار بررسی مسایل حوزه علمیه قم در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۷۱، در
مدرسه دارالشفا تشکیل شد. آیت‌الله مؤمن در جلسه افتتاحیه این سمینار، در سخنانی اظهار داشت:
«به دنبال تشریف فرمایی مقام معظم رهبری و فرمایشاتی که درباره اداره حوزه داشتند، جامعه مدرسین تصمیم به برگزاری سمیناری گرفت و بنده را موظف به پی‌گیری این کار کرد. البته پذیرش من منوط به این شد که هم مراجع عظام موافقت داشته باشند و هم مقام معظم رهبری که این شرط بحمدالله حاصل شد. به دنبال آن ستادی مرکب از یک نفر از اعضای شورای مدیریت حوزه، رییس مجمع نمایندگان فضلا و طلاب، دو نفر از
مجمع نمایندگان طلاب که آنان را به صورت نماینده معرفی کردند، دو نفر از عزیزانی که در گذشته ستاد پی‌گیری فرمایشات مقام معظم رهبری را تشکیل داده بودند، یک نفر از اعضای
دفتر تبلیغات و نیز یکی از برادران با تجربه و فعال جامعه مدرسین تشکیل شد. ستاد در جلسات اولیه این طور تشخیص داد که کار اساسی، تعیین اعضای «شورای عالی حوزه» است تا آنان، مدیر لایقی را انتخاب کنند. بر این اساس جامعه مدرسین نامه‌ای تنظیم و اشخاصی را پیشنهاد کرد تا از میان آنان افرادی به حضور مراجع عظام و مقام معظم رهبری معرفی شوند و شورای عالی به دست آنان تشکیل شود. جامعه مدرسین در جلسات متوالی علاوه بر آن چه در آن نامه عرضه شده بود، تعداد دیگری را در هم نظر گرفت و افرادی را در جلسه رسمی جامعه انتخاب کرد تا از میان آنان، عده‌ای خدمت مراجع عظام و مقام معظم رهبری معرفی شوند. با مراجع بزرگوار و هم چنین با مقام معظم رهبری هم تماس گرفته شد و بحمدالله آقایان بزرگوار موافقت خودشان را اعلام کردند. ستاد در نهم ماه مبارک رمضان کمیسیونی از نه نفر تشکیل داد تا مطالبی که مقام معظم رهبری فرموده‌اند در آن جا بررسی کنند و طرح و چارت تشکیلاتی مقدماتی را تهیه کند. به لطف خداوند از افرادی که سابقه خوبی داشتند دعوت شد؛ مثلاً از سه نفر از افرادی که یک چارت تشکیلاتی در زمان حضرت امام (حدود سال ۵۹-۶۰) ترتیب داده بودند و به دنبال آن شورای مدیریت تشکیل شد، دعوت به عمل آمد. بعضی از آنان اکنون در دفتر همکاری حوزه هستند و برخی هم از اعضای همان ستادی بودند که قبل از تشکیل این ستاد فعال بوده است. بعضی هم در نهادها و مدارس، مسؤولیت‌های تشکیلاتی داشتند. از یکی از برادران بزرگوار
بنیاد باقرالعلوم (علیه‌السلام) دعوت شد و جمعاً در
ماه مبارک رمضان هفده جلسه تشکیل شد. کمیسیون طرحی مفصل و چارتی تشکیلاتی برای اداره حوزه تنظیم کرد و قرار شد به برادرانی که در کمیسیون‌ها شرکت می‌کنند، تسلیم شود تا مورد استفاده قرار گیرد. کار سوم ما تشکیل سمینار است».
پس از جلسه افتتاحیه، کمیسیون‌های هشتگانه زیر شروع به کار کردند:
۱ـ کمیسیون شورای عالی مدیریت؛ ۲ـ اهداف و جایگاه حوزه؛ ۳ـ تشکیلات مدیریت حوزه؛ ۴ـ آموزش؛ ۵ـ تحقیقات؛ ۶ـ تبلیغات؛ ۷ـ تهذیب و اخلاق؛ ۸ـ خدمات و رفاه.
سرانجام جلسه اختتامیه سمینار با حضور بسیاری از اساتید، بزرگان و فضلا و شخصیت‌های حوزوی از شهرستان‌ها و قم، در مدرسه دارالشفا برگزار شد و قطع‌نامه سمینار در موارد مورد اشاره در کمیسیون‌ها قرائت شد.
سرانجام شورای عالی و مدیریت حوزه آغاز به کار کرد و برای شروع به کار جلسه معارفه‌ای با حضور شخصیت‌های بزرگ حوزوی، جامعه مدرسان، اعضای شورای عالی حوزه، نماینده مقام معظم رهبری، فضلا و طلاب تشکیل شد. در این جلسه به ترتیب حضرات آیات:
فاضل، دبیر شورای مدیریت سابق،
مکارم، دبیر شورای عالی حوزه و مؤمن، مدیر حوزه علمیه سخنرانی کردند.
آیت‌الله فاضل گفت:
«همه این مسایل در راه یک هدف است و آن این که روحانیانی در این حوزه تربیت بشوند که هر چه بیش تر و بهتر برای اسلام و برای نظام اسلامی در این کشور مفید باشند. یکی از دست آوردهای مهم انقلاب نظمی بود که در حوزه‌ها به وجود آمد. حوزه وضعیتی داشت که اگر می‌خواست در آن نظم به وجود بیاید، بسیار کار مشکلی بود؛ ولی حمایت‌های آن مرد الهی و حمایت‌های سایر مراجع تقلیدی که در قم بودند، سبب شد که کار شروع شد و من به لحاظ آن که ده سال در شورا مسؤولیت داشتم، از نزدیک ناظر تحولاتی که شورای مدیریت به وجود آورد، بودم؛ با تمام مشکلاتی که سر راه بود، چه مشکلات مادی، چه مشکلات سیاسی، در شورا مسایل را مطرح می‌کردند و تحریک و تحرکاتی به وجود می‌آوردند. لکن بالاخره مساله نظم به عنوان یک ضرورت در حوزه پیاده شد، با برنامه‌هایی که اکثر آقایان از آن‌ها باخبرند و با مسایلی که بخشی از آن‌ها پیاده شد و بخشی دیگر به واسطه نبود امکانات نتوانست پیاده شود تا این سفر اخیری که مقام معظم رهبری تشریف آوردند و طرح جدیدی راجع به مدیریت مطرح شد. سرانجام قرار شد که جامعه محترم مدرسین افرادی را که دارای دو خصوصیت باشند اولاً: دارای صلاحیت حیازت این مقام و این مسؤولیت باشند و ثانیاً: وقت خود را صرف این کار بکنند. بالاخره متجاوز از بیست جلسه در این زمینه بحث شد و نتیجه این شد که برادران عزیز حضرات آیات آقایان: مکارم شیرازی،
راستی کاشانی، مؤمن قمی،
محفوظی،
طاهری خرم آبادی،
استادی این مسؤولیت خطیر را به عهده گرفتند. شورای عالی مورد توافق مراجع عظام و مقام معظم رهبری و تایید کتبی همه این‌هاست، لذا خود این یک وظیفه شرعی برای افراد به وجود می‌آورد؛ اولاً از نظر همکاری با این برادران چون مساله ریاست و مرئوسیت نیست، بلکه اداره یک حوزه بسیار با عظمت و وسیع است. ثانیاً اداره جهان اسلام و اداره نظام اسلامی حاکم بر این کشور است و در هر جهتی که ارتباط به اسلام و مسایل اسلامی دارد، ما در آینده باید فقهای بزرگواری را تحویل جامعه اسلامی بدهیم و دیگر مسایل اسلامی هم در کنار فقاهت باید وجود داشته باشد. اگر
علامه طباطبایی رفت، باید پنجاه نفر دیگر جای او را پر کنند. نامه‌ای که حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی به من مرقوم داشتند، از شورای قبلی که در آن مقطع حساس بنیان گذار نظم در حوزه علمیه قم بودند، کمال تشکر را فرمودند و از طرفی هم از شورای جدید و هم از فضلا و طلاب حوزه خواستند که الان
جهان اسلام متوجه شماست و باید پاسخ گوی جهان اسلام باشید هم چنین از جامعه محترم مدرسین خواستند که از شورای جدید کمال حمایت را داشته باشند که این حکم ملاکاً همه را شامل می‌شود».
سپس آیت‌الله مکارم به سخنرانی پرداخت و گفت:
«مجلس بسیار محترم است، غرض از تشکیل جلسه و فلسفه آن دو مطلب بود: اول این که درباره شورای جدید و برنامه‌ها و مقدمات آن اطلاعاتی جسته و گریخته به افرادی می‌رسید؛ لذا بهتر دانسته شد که از طرف «جامعه محترم مدرسین» مجلس تشکیل شود و اطلاعات سالم و جامعی در این زمینه به همه فضلا و طلاب داده شود.
دوم: جلب همکاری همه شما عزیزان برای برنامه‌های سنگینی که در پیش است. عرایض من در دو قسمت خلاصه می‌شود: قسمت اول را نوشته‌ام برای این که کلماتی از بزرگان در آن است، کم و زیاد نشود و رعایت امانت و دقت شده باشد، و قسمت دیگر تذکراتی است که به شما عزیزان و سروران درباره مسایل آینده عرض می‌کنم؛ اما قسمت اول، که مکتوبه است، مسیر جریانی است که در این برهه درباره مدیریت و شورای عالی پیموده شده که به طور خلاصه این است: جامعه مدرسین با الهام از رهنمودهای امام راحل و با توجه به پیشنهاد مقام معظم رهبری، جلسات متعددی تشکیل دادند و با استفاده از بعضی طرح‌ها که در سمینار ارایه شده بود، جمعی از مدرسین را که آمادگی برای پذیرش این مسؤولیت داشتند، نامزد عضویت در شورای عالی مدیریت نمودند و علاوه بر بنده، آقایان ذیل را برای این منظور برگزیدند:
۱ـ آقای محمد مؤمن ۲ـ آقای حسین
راستی ۳ـ آقای سیدحسن طاهری ۴ـ آقای عباس محفوظی ۵ـ آقای رضا استادی
سپس طی نامه‌ای آن‌ها را به مرجع بزرگ حضرت آیت‌الله العظمی گلپایگانی و آیت‌الله العظمی اراکی و مقام معظم رهبری معرفی کردند. مقام معظم رهبری بعد از بررسی جوانب امر، در نامه جوابیه‌ای که برای جامعه مدرسین ارسال داشتند، آن‌ها را مورد تایید قرار دادند و بدین سان شورای عالی حوزه علمیه قم که در حقیقت سیاست‌گذاری کلان حوزه را بر عهده دارد، تاسیس گردید.
در شورای عالی سیاست گذاری تصمیم تصمیم بر اساس رای اکثریت گرفته می‌شود و مدیر اجرایی حوزه نیز توسط اعضا شورای عالی معرفی و مدیریت حوزه علمیه را بر عهده می‌گیرد.
مرکز مدیریت حوزه علمیه در کنار ساختار اجرایی از معاونت‌های هفت گانه آموزش، پژوهش، تبلیغ، تهذیب، اداری مالی، گزینش و آمار و معاونت شهرستان‌ها مشغول فعالیت است».
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مدیریت و تشکیلات حوزه علمیه قم»، تاریخ بازیابی۹۷/۳/۲۳.
