محیی‌الدین محمد چیوی‌زاده
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محیی‌الدین محمد فرزند الیاس بزرگ
خاندان چیوی‌زاده، یکی از صاحب منصبان
قضاوت در دوره عثمانی بود.
وی در ۸۹۶ در ولایت مَنْتَشا (در جنوب‌غربی
آناطولی) به‌دنیا آمد.
لکنوی،
نام پدرش را محمد بن الیاس ذکر کرده است که مدرّس
علوم دینی و نخستین استاد محیی‌الدین بود، اما در بیش‌تر منابع،
نام وی محیی‌الدین محمد و نام پدرش الیاس ذکر شده است.
محیی‌الدین در خردسالی پدرش را از دست داد و تحت حمایت عمویش، مصطفی افندی، که با
مادر او
ازدواج کرده بود، قرار گرفت و همراه او به
استانبول رفت.
وی در آن‌جا نزد
سعدی چلپی‌افندی،
محیی‌الدین افندی فناری‌زاده، محمدپاشا و قره‌بالی درس خواند و مُعید
درس قره‌بالی شد.
پس از آن، در مدارس شهرهای
اَدِرنه، بورسه، چورلی و استانبول به
تدریس پرداخت.
سپس در امتحان مدرّسی یکی از مدارس ثَمان (مدارس هشت‌گانه‌ای که سلطان محمدفاتح در استانبول بنا کرد و مرکز تحصیلات عالی بود) شرکت نمود و رساله‌اش ممتاز شناخته شد، اما چون در این رساله بر کتاب تغییرالتَّنقیح (در
اصول فقه)، تألیف شیخ‌الاسلام کمال پاشازاده، ایراداتی گرفته بود، مورد
غضب او قرار گرفت و از تدریس در مدارس ثمان محروم گردید؛ از این‌رو، در مدرسه‌ای در مجاورت
ادرنه به تدریس پرداخت و پس از مدتی، مدرّس مدارس ثمان شد.
محمد بن عبدالوهاب بن عبدالکریم، شاه‌محمد بن حزم، شیخ‌محرّم بن محمد، پرویز عبداللّه و احمد شمس‌الدین افندی قاضی‌زاده از شاگردان او بودند.
چیوی‌زاده در ۹۳۴ قاضی مصر و در ۹۴۴
قاضی عسکر آناطولی (بخش آسیایی
حکومت عثمانی) شد.
او در
زمان سلطان سلیمان قانونی در ۹۴۵، به منصب شیخ‌الاسلامی رسید و در ۹۴۸ یا ۹۴۹ به فرمان سلطان از این سمت
عزل گردید.
به گزارش کیدو،
وی نخستین
شیخ‌الاسلام حکومت عثمانی بود که از سمت خود
عزل شد.
بعضی سبب
عزل او را انتقاد بسیار او از بزرگان
تصوف، مانند
جلال‌الدین رومی و
محیی‌الدین ابن‌عربی، دانسته‌اند، اما به نظر برخی دیگر، فتواهای نامتعارف او از نظر
فقه حنفی (مانند مخالفت با جواز
وقفِ نُقود و نیز
مسح از روی پاپوش)، سبب اختلاف نظر وی با دیگر
علما و در رأس آنان ابوالسعود افندی شد و مجادلات بسیاری پدید آورد؛ از این‌رو، سلطان سلیمان از گروهی از
علما خواست تا فتواهای چیوی‌زاده را بررسی کنند و پس از حکم آنان به خطای او در فتواهایش، وی را برکنار کرد.
محیی‌الدین محمد پس از عزل، به
حج رفت و پس از بازگشت از این
سفر ، به تدریس در یکی از مدارس ثمان پرداخت.
وی در ۹۵۰ به جای ابوالسعود افندی ــکه شیخ‌الاسلام شده بودــ قاضی عسکر روم‌ایلی (بخش اروپایی حکومت عثمانی) شد.
محیی‌الدین در ۹۵۴
وفات کرد و در
مقبره منسوب به
ابوایوب انصاری در استانبول به خاک سپرده شد.
طاشکوپری‌زاده
وی را فردی
متواضع و
نیکوسیرت،
حافظ قرآن و مسلط بر
علم فقه و
حدیث و
تفسیر معرفی کرده است.
آثار چیوی زاده عبارت‌اند از:
مجموعة الفتاوی که فتواهای او به
زبان ترکی و
عربی است، الایثار لحلّ المختار فی فروع الحنفیة (المختار اثر ابن‌بلدحی موصلی، فقیه حنفی، متوفی ۶۸۳)، حُسْن القاری فی التجوید، میزانُ المُدَّعیین فی اِقامَةِ البَینَتَین،
رسالةٌ فی وقف الدَّراهم و الدنانیر علی رسالة ابی‌السعود، رسالةٌ فی المسح علی الخُفَّین، رسالةٌ فی حَقِّ الدَّوَران (درباره سماع صوفیان) و رسالةٌ فی الحدود والتعزیر.
زرکلی رسالةٌ فی تحریر دعوی‌الملک، در علم فقه، را نیز از تألیفات او برشمرده است.
به گفته طاشکوپری‌زاده،
وی بر چند کتاب حاشیه نوشته است که مشهور نیستند.
داماد چیوی زاده،
حامد افندی، از عالمان مشهور بود که به منصب شیخ‌الاسلامی رسید.
(۱) ابن‌طولون، قضاة دمشق، چاپ صلاح‌الدین منجّد، دمشق ۱۹۵۶.
(۲) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۹، نقله الی العربیة عمر صابر عبدالجلیل، (قاهره) ۱۹۹۵.
(۳) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۲، در حاجی‌خلیفه، ج۴.
(۴) اسماعیل بغدادی، هدیةالعارفین، ج۲، در حاجی‌خلیفه، ج۶.
(۵) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
(۶) حاجی‌خلیفه.
(۷) صلاح‌الدین محمد خیمی، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة: الفقه الحنفی، دمشق ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱.
(۸) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۹) احمد صدقی علی شقیرات، تاریخ مؤسسة شیوخ الاسلام فی العهد العثمانی: ۸۲۸ـ۱۳۴۱ه = ۱۴۲۵ـ۱۹۲۲م، اربد، اردن ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
(۱۰) شیخی محمد افندی، وقایع الفضلاء، در شقائق نعمانیه و ذیللری، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹م.
(۱۱) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده، حدائق الشقائق (ترجمه شقائق نعمانیه)، ترجمه مجدی محمدافندی، استانبول: دارالدعوة، ۱۹۸۹.
(۱۲) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیة، بیروت ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۱۳) محمدبن یحیی عطائی، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، در شقائق نعمانیه و ذیللری، همان.
(۱۴) نجم‌الدین محمدبن محمد غزّی، الکواکب السائرة باعیان المئة العاشرة، چاپ جبرائیل سلیمان جبور، بیروت ۱۹۷۹.
(۱۵) اکرم کیدو، مؤسسة شیخ الاسلام فی الدولة العثمانیة، ترجمة هاشم ایوبی، طرابلس ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
(۱۶) عبدالحی‌بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی ۱۳۹۳؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خاندان چیوی‌زاده»، شماره۵۶۳۳.
