محمّد مهدی فولادوند
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استاد
محمد مهدی فولادوند، نویسنده،
ادیب و مترجم برجسته و ممتاز
قرآن کریم و صاحب دیدگاه‌ها و برداشتهای نظری ویژه و متعدد در خصوص قرآن و مسائل ماهوی آن، بیش از دو سوم
حیات خود را به مطالعه و بررسی و تعمق در
فلسفه و
احکام و پیام‌های خاص قرآن پرداخته و در این راستا تالیفات متعددی از جمله ترجمه قرآن از خود برجای گذاشته ،است.
استاد فولادوند از طرف
مادر ،
نوه آیت‌الله حاجی آقا
محسن اراکی و نبیره دختری مرحوم
سید محمد علی تهرانی و فرزند مرحوم
محمد حسین بختیاری است که به موجب دو فرمان مورخه ۱۳۱۰ و ۱۳۱۳ قمری در زمان
ناصر الدین شاه قاجار به درجه ی سرتیپی و لقب ضرغام نظامی نایل آمد.
محمد مهدی فولادوند در اول دی ماه ۱۲۹۹ ه ش در شهرستان
اراک متولد شد.
وی تا سن دوازده سالگی در آنجا مدرسه ی ابتدایی را تمام کرد و سپس به
تهران آمد و داخل
مدرسه علمیه نزدیک
مسجد سپهسالار شد. پس از اتمام سال چهارم، این مدرسه ی علمیه منحل و او وارد
دارالفنون شد. در
سال ۱۳۱۸ از مدرسه دارالفنون موفق به اخذ
دیپلم ادبی آن [[|زمان]] شد و به دانشکده ی
حقوق دانشگاه
تهران راه یافت. از آنجا که تمایلات ادبی و عرفانی او هماهنگ با رشته ی حقوق نبود، بیش از یک سال در مدرسه ی حقوق نماند. در اوایل اردیبهشت ۱۳۲۲ در
اصفهان ازدواج کرد و متجاوز از چهار سال در بانک ملی کار کرد و در همین اوان بود که در
تهران، قدیمی‌ترین انجمن فلسفی را در انتهای خیابان ویلا تشکیل داد. فولادوند، در سن سی سالگی، در شهریور ۱۳۲۹ عازم
فرانسه شد. وی به مدت ۱۴ سال در دانشگاه معروف «سوربن»
پاریس به تحصیل رشته‌های
ادبیات ،
هنر ،
فلسفه و زبان شناسی
عرب پرداخت و پس از اتمام دوره ی آنجا و «مدرسه ی السنه ی شرقیه» ی پاریس، ضمن انتشار آثار خود به
مسافرت و پژوهش و تدریس به خارجیان پرداخت و رساله ی دکتری خود را که درباره ی «عمر خیام» بود در خارج از دانشگاه به چاپ رسانید. همچنین «کتاب سبز» خود را در ژنو منتشر کرد.
وی به اکثر کشورهای اروپایی، به ویژه
انگلستان ،
هلند ،
اتریش ،
ایتالیا ،
یونان ،
اسپانیا ،
سویس و
اتریش مسافرت نمود و نیز از
مصر و
ترکیه و
عراق دیدن کرد. در سال ۱۹۶۴ م (۱۳۴۳ ه ش) به عنوان عضو دائمی انجمن نویسندگان فرانسه زبان و عضو وابسته ی انجمن شعرای فرانسه برگزیده شد. وی همچنین یکی از اعضای برجسته ی انجمن فلسفی ایران و
علوم انسانی (وابسته به یونسکو) است. فولادوند متجاوز از صد و بیست بار از موزه ی «لوور» دیدن کرده و دو هزار سخنرانی را در سوربن و کلژ دوفرانس دنبال کرده است.
استاد فولادوند در آبان سال ۱۳۴۴ ه ش به
تهران بازگشت و در اکثر دانشگاهها و مؤسسات آموزش
عالی کشور از جمله هنرکده ی هنرهای دراماتیک و هنرهای زیبای
تهران و مدرسه ی
عالی ادبیات و زبان‌های خارجه، علوم تربیتی به تدریس دروس مختلف
فلسفه ، زیبا شناسی، ادبیات زبان فرانسه،
تاریخ مذاهب و
فرهنگ و
تمدن پرداخت.
استاد ضمن آشنایی عمیق و تسلط وافر بر زبان‌های فرانسه و عربی و آشنایی با انگلیسی و مقدمات چند زبان دیگر اروپایی دارای مجموعه آثاری بیش از سی مجلد کتاب است. آثار فرانسه ی او مورد ستایش بزرگانی همچون: ژنرال دوگل، آلبرت شوایستر، فرانسوا موریاک، هانری دمنترلان، ژان کوکتو، رنه هویگ، پیر مور، ژان وال، والری رادو و آکادمیسین‌های فرانسه و سویس، روزنامه ی «فیگارو لیترر» و دیگر جراید اروپا واقع شده است. وقتی ترجمه ی کامل ایشان از
قرآن مجید به
زبان فارسی روان در بهمن ۷۳ از چاپ خارج شد، موجی از شادی و شعف در دل‌ها پدید آمد و زبان همگان را به تحسین و دست مریزاد گشود.
این ترجمه که جزو ممتازترین ترجمه‌های پنجاه سال اخیر از قرآن معرفی شده و جایزه و پنج لوح تقدیر به دست آورده، حاصل سی سال کار و تلاش است و با بیش از صد گونه ترجمه ی فارسی کهن و جدید و تفاسیر متعدد فارسی و عربی و ترجمه‌های فرانسه و انگلیسی مقابله شده است. در سال ۱۳۷۸ ترجمه ی قرآن استاد فولادوند در شبکه ی جهانی (اینترنت) قرار گرفت و از آن لوح فشرده تهیه شد و یک صد هزار نسخه از آن به چاپ رسیده و اخیرا قرار است به صورت جیبی، رحلی و خشتی نیز چاپ شود.
۱. بنا به قول مرحوم
جمالزاده : «اکنون دیگر فولادوند اشرف از آن است که محتاج معرف باشد و بهترین معرف او همان آثار فکر و بنان و بیان اوست و به تمجید و تکریم زیاد احتیاجی نیست...»
۲. مرحوم
محمد علی جمالزاده در نامه یی به
تاریخ ۶ بهمن ۱۳۴۶ از ژنو برای دکتر فولادوند دیدگاه خود را در خصوص ترجمه ی بخشی از قرآن مجید استاد چنین ذکر کرد: «جنابعالی در این رساله ی مختصر... سرمشق خوبی به ما داده‌اید و راه کار را نشان داده‌اید که این کتاب عظیم الشان را به چه صورتی می‌توان به فارسی ترجمه کرد که هر ایرانی کم سوادی هم از عهده ی خواندن آن بر آید. و الحق، ترجمه یی که انجام داده‌اید، به طوری که خودتان در مقدمه ی زیبایی فرموده‌اید، دلکش، عبرت انگیز و خالی از دشواری‌های لفظی و معنوی است و باز به قول خودتان، نهایت دقت و
امانت در نقل محتویات این کتاب آسمانی به عمل آمده است».
۳.
بهاء الدین خرمشاهی نیز درباره ی ترجمه ی استاد چنین قضاوت کرد: «آقای فولادوند آموختن
عربی را در
ایران نزد کسانی چون مرحوم تارا و فرامرزی و
شیخ علی خوانساری آغاز کرده و در اقامت بیش از چهارده ساله یی که در فرانسه داشته‌اند، با فضلای عربی دان و قرآن پژوهی چون «رژی بلاشر»، مترجم قرآن کریم، «پلا»، «کنت» و استادان مصری به نام‌های «انور لوقا» و «عبد اللطیف» کار و همکاری کرده‌اند و از «معهد الاسلامیه» در پاریس دیپلم
عالی زبانشناسی عرب گرفته‌اند. استاد فولادوند بی آنکه عجله یی برای انتشار ترجمه ی خود داشته باشند، سال‌ها و بارها آن را بازخوانی و با ترجمه‌های خوب فرانسه و فارسی مقایسه و مقابله و پیوسته حک و اصلاح و بازنویسی کرده‌اند. تا سر انجام، متن منقح را که باعث اعجاب
آیت‌الله سید احمد خوانساری و
آیت‌الله سید محمود طالقانی بوده است، برای طبع و نشر واگذار می‌کنند. در
نوروز ۱۳۷۲، نمونه یی از ترجمه ی ویراسته و پیراسته را برای بازنگری نهایی برای بنده آوردند. بنده پس از خواندن چند صفحه از این ترجمه، از شیوایی و روشنی و سادگی و صلابت و نیز صحت و دقت ترجمه ی استاد فولادوند که به هفت آب ویرایش و تنقیح و تهذیب علمی و نیز ربانی شسته شده بود، شاد و شگفت زده شدم و به ایشان تبریک گفتم و اعلام کردم که این ترجمه ی مهذب و متین نیاز به ویرایش مجدد یا نهایی ندارد. ترجمه ی استاد فولادوند ترجمه یی است به فارسی امروز و سر راست و ساده و بدون «سبک». یعنی، فاقد گرایش‌های خاص و افراطی است. یعنی، نه فارسی گرایی مفرط دارد و نه عربی گرایی و بسیار مفهوم است و نحو عبارات پیچیده نیست و از همه مهمتر، کمال مطابقه را با متن مقدس
قرآن کریم دارد. به طوری که حتی تاکیدهایی را که در
نثر و زبان عربی و نیز قرآن کریم فراوان و در فارسی بسیار کمیاب است، به نحوی ظاهر کرده‌اند و تا آنجا که بنده مقابله کرده‌ام نه صیغه غایبی را حاضر، نه حاضری را غایب، نه جمعی را مفرد و نه مفردی را جمع کرده‌اند. بنده به عنوان ویراستار دست کم سه ترجمه ی قرآن کریم، تاکنون ترجمه یی که تا این حد دقیق و در عین حال، خوش خوان و غیر تحت اللفظی باشد، ندیده‌ام».
۴. شادروان
امیری فیروزکوهی در نامه یی به استاد چنین می‌نگارد: «فاضل بصیر و محقق خبیر، جناب آقای
محمد مهدی فولادوند؛ ادام الله عمره الشریف. از اینکه در طلیعه ی سال نو دامن و کنارم را از گل‌های دسته بسته ی آثار فکری آن دانشمند ارجمند رشک کنار گلشن و سریر دیده روشن شد،
خدا را سپاس گفتم و آن را به
فال نیک و فرج و فرح نزدیک گرفتم، حق سبحانه آن محقق مدقق را در تکثیر مواد چنین خدمات ذی قیمت به
معارف اسلامی بهترین یار مددکار باد و هر روز توفیقی مزید بر توفیقات پیشین نصیب فکر و اندیشه ی
حقیقت پیشه ی آن عزیز فرمایاد! حسب الامر، اولین بار از صفحات آخر کتاب... شروع کردم و به دقت خواندم و به فکر صافی و قلم موافی شما آفرین گفتم و هیچ نظر و لحاظی در آن جز تحسین و اعجاب ندارم و انتظار تتمیم و تکمیل آن را بنا به وعده ی «بیانیه ی شعرای عصر ما» دارم. همچنین، از سه جلد رساله
جهان بینی توحیدی که حاوی مطالب دقیق فلسفی یا فلسفه ی الاهی است با حواشی ممتع آن که فعلا سرگرم مطالعه ی آنها هستم و در واقع ضاله ی منشوره من است، لذت فراوان بردم و به حدت
ذهن شما در انتخاب کتاب برای ترجمه آفرین گفتم. همین طور، در خور تمجید است اشعار ساعت انفجار و قطعات متنوع آن. باز هم در انتظار استفاده از دیگر آثار گران قدر شما هستم. علت تاخیر در جواب حدوث تب و حال خراب بود که امیدوار
عفو از آنم و نیز امیدوارم که سال نو مطلع برکات و سعادات برای شما و افراد عزیز خانواده باشد...» دیوان اشعار فارسی استاد فولادوند به بیست هزار بیت و به زبان فرانسه هفتصد صفحه سر می‌زند و در زبان فارسی «مهدا» تخلص می‌کند و امیدواریم که این مجموعه نیز به صورت کامل به زیور طبع آراسته گردد. امید است که کتاب «سنفونی‌ها» و «صلح و شمشیر» استاد به زبان فرانسه که جلب نظر «جایزه ی نوبل» صلح اسلو را کرده بود بزودی به چاپ برسد. در تمام آثار ایشان رگه یی از «
تصوف راستین» اسلامی به چشم می‌خورد. استاد در
تهران ،
اراک ،
شیراز ،
رشت ،
سمنان ،
سنندج ،
کرمانشاه ،
کرج ،
کازرون ،
بوشهر ،
مشهد ،
اردبیل ، درباره ی «لزوم برداشت عقلی» یا «افسانه زدایی» از قرآن سخنرانی کرده و هم وی مصروف به
خرافات زدایی از آن و نزدیک گردانیدن تمام مذاهب به یکدیگر است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
