محمول مفرد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمول مفرد، یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و بهمعنای محمول غیر مرکب است.
هر یک از
موضوع و
محمول یا لفظ مفرد است یا لفظ مرکب مفرد. و به اعتبار اِفراد و ترکیب، به «
موضوع مفرد» و «
موضوع مرکب»، و «
محمول مفرد» و «
محمول مرکب» تقسیم میشوند. اصطلاح مفرد در اینجا مقابل مرکب است، نه مقابل مثنّی و جمع.
ابن سینا در «
دانشنامه علائی» میگوید: «و هر یکی از این دو (
موضوع و
محمول) گاهی لفظی مفرد باشد؛ چنانکه گویی: مردم حیوان است، و گاهی لفظی مرکب باشد؛ چنانکه گویی: هر که را طعام نگوارد معده وی را آفتی رسیده باشد. که آنجا جمله گفتار ما که (هر که طعامش نگوارد) موضوع است، و جمله گفتار ما که (معده وی را آفتی رسیده باشد) محمول است».
مثالهای دیگر برای موضوع مرکب: «مَن عَرَفَ نفْسَه فَقَد عَرَفَ ربَّه»؛ «هر که آن کند که نباید، آن بیند که نشاید»؛ «
جوهر سه بُعدیِ نامیِ
حساسِ ناطق، فاعل مختار است»؛ «در مثلث متساوی الساقین، دو زاویه مقابل به دو ضلع مساوی، مساوی است»؛ «هر که نامُخت از گذشتِ روزگار.... هیچ ناموزد ز هیچِ روزگار»؛ «آنکس که مرا بکشت باز آمد پیش» و «این که گویی این کنم یا آن کنم.... خود دلیل اختیار استای صَنَم». البته موضوع چون حامل محمول است؛ یعنی چیزی بر آن حمل میشود، حتماً باید اسم باشد، و نمیتواند
کلمه (فعل) یا
ادات (حرف) باشد (به خلاف محمول که میتواند اسم یا فعل باشد). و اگر گاهی،
جمله فعلیه، محمول واقع شد، تاویل به اسم میرود و همان اسم، موضوع حقیقی است. مثلاً جمله: «ان تصوموا خیرٌ لکم» و «ان یَسْتَعْفِفْنَ خیرٌ لهُنَّ» تاویل به: «صیامُکم خیرٌ لکم» و «اسْتَعْفافُهُنَّ خیرٌ لهُنَّ» میرود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• ابنسینا، حسین بن عبدالله، دانشنامه علائی.
• ابنسینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «محمول مفرد»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.