محمول اولی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

محمول اولی، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای محمول بر موضوع بدون واسطه چیزی است.

---

حمل، به لحاظ واسطه داشتن و عدم آن، به حمل اوّلی (بی‌واسطه) و حمل ثانوی (با واسطه) تقسیم می‌شود.

۱.۱ - حمل اوّلی

حمل اوّلی (بی‌واسطه)، حملی است که بدون واسطه چیزی و به طور مستقیم بر موضوع حمل شود؛ مانند: حمل حیوان یا ناطق و یا ضاحک بر انسان. در این نوع حمل، حیوان و ناطق و ضاحک را «محمول اوّلی» گویند.

۱.۲ - حمل ثانوی

حمل ثانوی (با واسطه)، حملی است که چیزی به واسطه محمول دیگر بر موضوع حمل شود؛ مانند: «انسان جسم است» که جسم، اول بر حیوان حمل می‌شود و سپس به واسطه حیوان بر انسان حمل می‌شود.

---

محمول اوّلی یا مقوّم ماهیت موضوع است یا غیر مقوّم. محمول اوّلی مقوّم بر دو قسم است: عام و مساوی. محمول اوّلی مقومِ عام مانند جنس نسبت به نوع، و محمول اوّلی مقوّمِ مساوی مانند فصل و حدّ نسبت به نوع (مثل ناطق یا حیوان ناطق نسبت به انسان). و اما محمول اوّلی مقوّمِ خاص وجود ندارد.
محمول اوّلی غیر مقوّم بر سه قسم است: عام و مساوی و خاص. محمول اوّلی غیر مقوّم عام مانند، محمول اوّلی غیر مقوّم مساوی مانند ضاحک نسبت به انسان. محمول اوّلی غیر مقوّم خاص مانند زوج نسبت به عدد.
محمول اوّلی غیر مقوّم خاص بر دو قسم است: مقوّم انواع، مثل فصول مقسّم جنس؛ و غیر مقوّم انواع، مثل عَرَضیاتِ غیر منوِّع. هر یک از دو قسم اخیر بر دو قسم است؛ قسمی که به صورت تقابل، استیفای اقسام می‌کند، مثل: اتصال و انفصال نسبت به کمّ (در مقوّم انواع) و حرکت و سکون نسبت به جسم (در غیر مقوّم انواع)، و قسمی که استیفای اقسام (به وجه تقابل) نمی‌کند، مثل: ناطق و صاهل نسبت به حیوان (در مقوّم انواع) و طایر و ماشی و شناکننده نسبت به جانوران (در غیر مقوّم انواع).

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---