محمود عبدالباقی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باقی، محمود عبدالباقی (۹۳۳- ۱۰۰۸ق/۱۵۲۷-۱۵۹۹م)،
شاعر دیوانی
عثمانی می‌باشد.
باقی، محمود عبدالباقی (۹۳۳- ۱۰۰۸ق/۱۵۲۷-۱۵۹۹م)،
شاعر دیوانی
عثمانی می‌باشد، او در
استانبول زاده شد و فرزند محمد،
مؤذن مسجد فاتح بود.
در کودکی یک چند به شاگردی در کارگاه سراجی پرداخت، ولی استعداد فطری و علاقه شدید وی به تحصیل، او را به سوی
درس و
مدرسه کشاند
و زیر نظر استادانی چون محمد قرامانی‌زاده به تحصیل پرداخت و با اشخاص سرشناسی چون نوعی (شاعر) و سعدالدین و مصطفی عالی (مورّخ) هم‌درس شد و دوستی وی با آنان تا پایان عمر ادامه یافت.
پس از چندی ذوق و قریحه شاعری باقی بر همگان آشکار شد و با حمایت احمد شمس‌الدین قاضی‌زاده به مجمع ادبی وی در مدرسه سلیمانیه راه یافت و سرحلقه این جمع شد. همچنین تقدیر و تحسین شاعر سال‌خورده، ذاتی را نیز به خود جلب کرد و به گروه شاعرانی که در دکان کوچک او گرد می‌آمدند، پیوست
و در ۱۹ سالگی به عنوان شاعری جوان و طراز اول استانبول، به
شهرت رسید.
در ۹۶۱ق/۱۵۵۴م هنگام بازگشت
سلطان سلیمان قانونی از
سفر نخجوان و لشکر‌کشی خویش به
ایران، باقی با تقدیم قصیده‌ای نظر وی را نسبت به خود جلب کرد و از آن
تاریخ به بعد با حمایت او مدارج ترقی را به سرعت طی کرد. سلطان سلیمان تا پایان عمر از ابراز
محبت و علاقه به باقی دریغ نورزید و زندگی مرفهی برای وی فراهم ساخت و او را در زمره ملازمان و نزدیکان خود درآورد؛ چنانکه اشعار خود را برای تصحیح و سرودن نظیره نزد این شاعر می‌فرستاد. همین التفات‌ها سبب برانگیخته شدن
حسادت درباریان و حتی دوستان وی می‌شد.
مرگ سلطان سلیمان (۹۷۳ق/۱۵۶۶م)، باقی را سخت متأثر کرد و او قصیده معروفی در رثای سلطان سرود که از بهترین آثار وی به شمار می‌آید.
پس از به تخت نشستن سلطان سلیم دوم در ۹۷۴ق، باقی قصیده‌ای به او تقدیم داشت و سلطنتش را
تهنیت گفت،
ولی چندان مورد توجه سلطان جدید واقع نشد و حتی چندی بعد از کار مدرسی مدرسه
مراد پاشا عزل گردید و خانه‌نشین شد؛ ولی بار دیگر در ۹۷۷ق/ ۱۵۶۹م مسند
تدریس خود را در این مدرسه باز یافت. باقی با جلب حمایت صدراعظم وقت صوقللی محمدپاشا و به وساطت‌ِ فریدون‌بیک (صاحب منشآت) و نیز با
تخمیس چند غزل سلطان سلیم دوم، توانست طرف توجه وی قرار گیرد و ترفیع مقام یابد و به مجالس درباری دعوت شود
حب‌ّ جاه از دوران جوانی تا پایان عمر لحظه‌ای باقی را رها نکرد و همواره با سرودن مدحیه‌ها و غزل‌ها برای سلاطین وقت، یافتن حامیان پر قدرت و حتی شرکت در بعضی توطئه‌های درباری، سعی در ترفیع مقام و پیشرفت در شغل دولتی داشت؛
ولی سلطان،
معلم خود، «خواجه سعد الدین» را بر او
ترجیح داد.
وی در اوایل
سلطنت سلطان مراد سوم (۹۸۲-۱۰۰۳ق/۱۵۷۴- ۱۵۹۵م) به مدرسی مدرسه سلیمانیه تعیین شد، ولی چندی بعد در نتیجه
توطئه دشمنانش مورد
غضب سلطان واقع، و معزول شد، لیکن با تلاش حامیانش بی‌گناهی وی ثابت شد، و شاعر از خطر
تبعید نجات یافت و بار دیگر راه پیشرفت به رویش باز شد.
مراد سوم او را در
محرم ۹۸۷/مارس ۱۵۷۹ به سمت قضای
مکه منصوب کرد. پس از آن مدتی در
مدینه بود و سرانجام در ۹۹۲ق/۱۵۸۴م به مقام قضای استانبول ارتقا یافت.
باقی پیوسته با تقدیم قصاید و غزلیات و سرودن نظیره برای اشعار این پادشاه و همچنین یاری گرفتن از نفوذ حامیان خویش می‌کوشید تا نظر او را هر چه بیشتر جلب کند. نتیجه این تلاش‌ها رسیدن به مقام قاضی عسکری آناتولی بود؛ اما چندی بعد از این مقام عزل، و سپس بار دیگر منصوب شد و سرانجام به مقام قاضی عسکری روم ایلی دست یافت
باقی در طول خدمت خود دو بار قاضی عسگر آناتولی و ۳ بار قاضی عسکر روم ایلی شد،
ولی با همه تلاش خود و دوستانش نتوانست به هدف اصلی و آرزوی بزرگش که کسب مقام شیخ الاسلامی بود، دست یابد.
پس از به سلطنت رسیدن محمد سوم (جمادی الاول ۱۰۰۳/ژانویه ۱۵۹۵)، باقی از خدمت معاف، و خانه‌نشین شد. وی با وجود سال‌خوردگی، همچنان می‌کوشید تا نظر سلطان را برای تحقق هدف خود، از طریق
مدح وی جلب کند. با این‌همه، به آرزوی خود دست نیافت و سلطان بار دیگر او را به قاضی عسکری روم ایلی منصوب کرد. باقی پس از یک سال از این مقام استعفا کرد
سرانجام باقی در
سال ۱۰۰۸ در استانبول درگذشت، عزای عمومی اعلام شد و شیخ الاسلام بر
جنازه او
نماز گزارد. و او را که سلاطین عثمانی «سلطان الشعرا»
لقب داده بودند، با مراسم با شکوهی در گورستان ایوب به خاک سپردند
باقی مردی نکته‌دان، خوش صحبت، ظریف و بذله‌گو بود. وی دوستان بسیاری داشت و همواره در همه جا به عنوان شاعری سرشناس و عالمی طراز اول مورد علاقه و احترام بود.
باقی یکی از شعرای بزرگ ادبیات دیوانی ترک به شمار می‌رود. وی در تکامل شعر عثمانی نقشی عمیق و مهم داشته است. شخصیت ادبی او را باید در اشعارش جست‌وجو کرد. باقی شاعر
قصیده و
غزل است. با اینکه قصایدی در حد کمال دارد، ولی در غزل‌سرایی موفق‌تر بوده است
اشعار باقی ساده، روان و جذاب است و نسبت به شاعران پیش از خود، زبان ترکی را با ظرافت ویژه‌ای به کار برده است.
شک نیست که باقی هم مانند بیشتر شعرای عثمانی زیر نفوذ جاذبه
شعر فارسی بوده، و از شاعران بزرگی همچون
حافظ،
سلمان ساوجی و
کمال خجندی تأثیر پذیرفته است
و به همین‌سبب، از
اوزان عروضی و قالب‌های شعر فارسی بهره بسیار برده است
باقی با اینکه ذوق لطیف و
دانش و
فرهنگ عمیقی داشت،
ولی در اشعارش مطلب تازه و قابل تعمقی یافت نمی‌شود. وی زندگی و حوادث آن را چیزی جز خواب و خیال نمی‌دانست. بیشتر به لذات زندگی می‌اندیشید. از این نظر،
فلسفه حیات و دیدگاه او بسیار ساده و محدود است
.
او استاد
نظم و فن
بلاغت بود و در شعر به فصاحت بیان،
صناعات، قالب، بازی با کلمات و استفاده از آهنگ و زیبایی کلام بیشتر اهمیت می‌داد تا عمق و محتوای آن؛ ولی به هر حال می‌توان گفت که باقی در شاعری ذوق و استعداد ذاتی و طبیعی داشت. از نظر او، شعر آوایی دلپذیر و جاودانی است.
۱. دیوان، که مهم‌ترین اثر باقی است و نخستین بار در ۱۲۷۶ق/ ۱۸۵۹م در
استانبول به چاپ سنگی رسید
و پر از
غلط است.
و پس از آن به شکل‌های مختلف چاپ شد
چاپ‌های معتبر بعدی آن عبارت‌اند: دوراک (انتقادی، دو جلد، با هفتاد صفحه مقدمه)، لیدن ۱۹۰۸ـ۱۹۱۱؛ شمس الدین سامی (منتخبات)، ۱۳۱۷؛ فؤاد کوپریلی (منتخبات)، استانبول ۱۹۳۴؛ سعدالدین ارغون، استانبول ۱۹۳۵؛ نوزاد یَسِرگیلی، استانبول ۱۹۵۳؛ صباح الدین کوچوک (انتقادی، دو جلد) ۱۹۸۲.
۲.
فضائل الجهاد، که ترجمه ترکی مشارع الاشواق الی مصارع العشاق اثر ابن نحاس (ه م) است و نسخه‌های خطی آن در کتابخانه نور عثمانیه (شم ۱۱۹۱) نگهداری می‌شود.
۳. ترجمه ترکی
المواهب اللدنیة بالمنح المحمدیة اثر
شهاب‌الدین خطیب قسطلانی، با عنوان
معالم الیقین فی سیرة سید المرسلین.
۴.
فضائل المکه، که ترجمه ترکی
الاعلام فی احوال بلدالله الحرام اثر
قطب‌الدین احمد بن مکی است. باقی وقتی قاضی مکه بود، آن را شروع کرد و در ۹۸۷ق/۱۵۷۹م به پایان رساند. نسخه کامل آن در کتابخانه کوپریلی (شم ۲۰۶) موجود است
(۱) بروسه‌لی محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، ۱۳۴۲ق.
(۲) بغدادی، هدیه.
(۳) پچوی ابراهیم، تاریخ، استانبول، ۱۲۸۳ق.
(۴) حاجی‌خلیفه، کشف.
(۵) سامی شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
(۶) شرقیات.
(۷) عطایی عطاءالله، حدائق الحقائق فی تکملة الشقائق، به کوشش عبدالقادر اوزجان، استانبول ۱۹۸۹م.
(۸) فهرس المخطوطات الترکیة العثمانیة، قاهره، ۱۹۹۰م.
(۹) فهرس المطبوعات الترکیة العثمانیة، قاهره، ۱۹۸۲م.
(۱۰) قنالی‌زاده حسن، تذکرة الشعراء، به کوشش ابراهیم قوتلوق، آنکارا، ۱۹۷۸م.
(۱۱) نور عثمانیه کتبخانه سنده محفوظ کتب موجوده نین دفتریدر، استانبول.
(۱۲) EI ۲.
(۱۳) Fleischer C H، Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire، Princeton.
(۱۴) G N kyay O S، K @ tip ۴ elebi hayat o، kisiligi ve eserlerinden se ۵ meler، Istanbul.
(۱۵) IA.
(۱۶) Sarkiyat kOtO phanesi tOrk ۵ e ve osmanlica kitaplar katalogu، Tokyo، ۱۹۸۵.
(۱۷) TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۶۷.
(۱۸) TOrk dili ve edebiyat o ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۷.
(۱۹) Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۸۵.
(۲۰) ابراهیم پچوی، تاریخ پچوی، مواضع مختلف.
(۲۱) حسن چلبی، تذکرة الشعراء.
(۲۲) حاجی خلیفه، فذلکه، مواضع مختلف.
(۲۳) محمد عاشق چلبی، تذکرة الشعراء.
(۲۴) مصطفی بن احمد عالی، کنه الاخبار (قسمت شرح حال)، ذیل «باقی».
(۲۵) احمد بن شمسی عهدی بغدادی، تذکرة الشعراء.
(۲۶) مصطفی نعیما، تاریخ نعیما، مواضع مختلف.
(۲۷) دائرةالمعارف جهان اسلام، ترک؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۳۹۰، برگرفته از مقاله «محمود باقی». دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۲۹۰، برگرفته از مقاله «محود عبدالباقی».
