محمدابراهیم خلیل‌الله بدخشانی‌نقشبندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدخشانی نقشبندی، محمّدابراهیم خلیل اللّه معروف به خلیفه‌ابراهیم، از مشایخ
صوفیه قرن یازدهم و دوازدهم می‌باشد.
پدرش محمّدعلی مشهور به حاجی بابا، از ترکستان به
هند رفت و بدخشانی در ۱۰۸۷ در شاه جهان‌آباد
دهلی زاده شد.
او ابتدا در زمره سپاهِ نوّاب فتح‌اللّه خان خوستی، از امرای اورنگ زیب، بود.
شاهزاده محمّد معزّالدین، از احفاد اورنگ زیب، اعتقاد زیادی به بدخشانی داشت و بیش‌تر اوقاتش به مصاحبت با او می‌گذشت تا آن‌که بدخشانی به او مژده سلطنت داد و پس از سه سال که پدر محمّد معزّالدین وفات یافت، او طبق پیشگویی بدخشانی، بر سه برادر خود چیره شد و به سلطنتِ
هندوستان رسید و ملقّب به جهاندار‌شاه شد.
اما چون معزّالدین پای از دایره
عدل و
شریعت بیرون گذاشت، بدخشانی از لشکرش کناره جست و ترک ملاقاتِ او کرد.
محمّد معزّالدین پس از یازده ماه مغلوب برادرزاده خود، محمّد فرّخ سیر، شد.
ازینرو همگان دانستند که محمّد معزّالدین با نظر بدخشانی به سلطنت رسیده و نیز به سبب بی‌توجّهی او پادشاهی و زندگی را از دست داده است.
محمّد فرّخ‌سیر از بدخشانی کینه به دل داشت؛ زیرا برکناری پدر خود را معلولِ توجّه او به عمّ خویش، محمّد معزّالدین، می‌دانست.
بدخشانی در طول هفت سال سلطنتِ فرّخ‌سیر، در دکن و ولایات دیگر اقامت گزید، سپس به شاه جهان‌آباد دهلی رفت.
ارکان دولت، خاطرِ پادشاه را نسبت به بدخشانی مشوّش کردند.
در این وقت، برهان‌الملک که صوبه‌دار لکهنو بود، به سبب ارادتِ بسیار، از او خواست به لکهنو بیاید و چون بدخشانی دعوت او را پذیرفت، برهان‌الملک چند ده را جهتِ خادمان و مریدانِ او مخصوص گردانید و تا ۱۱۶۰، عواید آن، صرفِ
خانقاه بدخشانی می‌شد.
پس از وفاتِ برهان‌الملک، بدخشانی توجّه خود را به واله داغستانی معطوف کرده بود.
بدخشانی در ۱۱۶۵ درگذشت
برخی بر آن‌اند که بدخشانی فضایل کسبی نیاموخته است،
اما به اشاره و الهامِ
مولانا جلال‌الدّین بلخی و با اجازه پیر خود، میرجلال‌الدّین بدخشی، پنج دفتر مشتمل بر ۰۰۰، ۶
بیت ، بر شش دفترِ
مثنوی مولوی افزوده است.
بدخشانی به سبب
اُمّی بودن، قواعد و ضوابط
شاعری را اعمّ از
بحر و
قافیه رعایت نکرده است.
مؤلّفِ
ریاض
الشعرا در توجیه این ضعف او، ابیاتی سروده و آن را بر پایان این
مثنوی افزوده است.
از مثنوی او با نام «احسن‌القصص» یاد شده،
اما رضازاده شفق، خاوری را ناظم این مثنوی دانسته است.
صاحبِ
ریاض
الشعرا بدخشانی را دارای تألیفاتی مشتمل بر حقایق و معارف می‌داند، و نیز فصلی از مثنوی او ذکر می‌کند و از کتاب دیگر او، شرح نکات سیّد نعمت‌اللّه کرمانی، نام می‌برد و آن را حاوی نکات و مطالب عالی می‌داند.
(۱) کارل هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماءالمؤلفین و آثارالمصنّفین، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج ۵، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۳) محمدمظفر حسین بن محمد یوسفعلی صبا، تذکره روز روشن، چاپ محمدحسین رکن زاده آدمیت، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۴) علیقلی واله داغستانی،
ریاض الشعراء، نسخه عکسی از فیلم ش ۱۳۰۱ موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
(۵) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، تذکره
ریاض العارفین، چاپ مهرعلی گرکانی، تهران (۱۳۴۴ ش).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمدابراهیم خلیل‌الله بدخشانی‌نقشبندی»، شماره۷۰۳. /span
