ابن‌ظهیر مجدالدین ابوعبدالله محمد بن احمد اربلی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ ظَهیر، ابوعبدالله، محمد بن احمد اِرْبِلی، ملقب به مجدالدین (۶۰۲ -۶۷۷ق/۱۲۰۵- ۱۲۷۸م)، ادیب، شاعر و فقیه
حنفی می‌باشد. از آن‌جا که پدرش ظهیرالدین لقب داشت، به ابن ظهیر شهرت یافت.
وی در
اربل به دنیا آمد و در همان‌جا به طلب علم پرداخت.
در اربل از
ابن مکرم و در
بغداد از
ابوبکر ابن خازن و
کاشغری و در
دمشق از
سخاوی ، کریمه دختر
عبدالوهاب قرشی و
تاج‌الدین ابن حمویه حدیث شنید
گروهی چون
ابوشامه ،
دمیاطی ،
ابن عطار ،
ابن خباز ، از وی روایت حدیث کرده‌اند
و او به ذهبی اجازه نقل همه روایات خود را داده بود.
احمد بن محمد بن غانم نیز از او دانش آموخت
و
شهاب‌الدین محمود از شاگردان خاص او بود که فنون نظم و نثر را نزد وی فراگرفت
و هموست که چون استادش درگذشت، قصیده‌ای بزرگ در رثای او سرود و مناقب او را در آن برشمرد.
وی بعد از پدر و برادرش شمس‌الدین به سرپرستی مدرسه قایماریه برگزیده شد.
ابن ظهیر به
مصر نیز مسافرت کرد و در آن‌جا به نقل احادیثی که از کریمه و سخاوی فراگرفته بود، پرداخت.
ابن ظهیر شاعری زبردست بود و در این باب شهرت بسزایی داشت و بیش‌تر اشعار او در قالب
غزل است با این‌همه از عهده دیگر انواع شعر چون مرثیه، اخوانیّات، خمریّه نیز به نیکی برمی‌آمد.
او را قصیده‌ای است در اشتیاق به دمشق که در آن زندگی شیرین خویش و نیز مناظر، تفرجگاهها، کوه قاسیون، غوطه، آبگیرها و
مسجد جامع دمشق را به زیبایی تمام وصف کرده است. این قصیده به تصریح خود او در مصر سروده شده و چنین پیداست که از اقامت در مصر ناخشنود بوده است.
وی سرانجام به دمشق بازگشت و باقی عمر را در آن‌جا سپری کرد و پس از مرگ در مقابر الصوفیه به خاکش سپردند.
تا آن‌جا که اطلاع داریم، هیچ یک از آثار او به چاپ نرسیده است.
آثار او عبارتند از: ۱. تذکرة الاریب و تبصرة الادیب، که نسخه‌ای از آن در
پاریس موجود است؛ ۲. مختصرامثال‌الشریف الرضی
۳. اشعاری از وی در ضمن مجموعه‌هایی در بغداد و برلین موجود است
دیوانی که برخی چون
ابن تغری بردی به او نسبت داده‌اند، ظاهراً مفقود شده است.
(۱) ابن تغری بردی، النجوم.
(۲) ابن حجر، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۳) ابن رافع، محمد، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
(۴) ابن شاکر، محمد، عیون التواریخ، نسخة خطی کتابخانة فیض‌الله افندی، استانبول.
(۵) ابن شاکر، محمد، فوات الوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۷۳م.
(۶) ابن شداد، محمد، الاعلاق الخطیرة، به کوشش سامی الدهان، دمشق، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶م.
(۷) ابن فرات، محمد، تاریخ، به کوشش قسطنطین زریق، بیروت، ۱۹۴۲م.
(۸) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش بشار عواد معروف و محیی هلال السرحان، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۹) ذهبی، محمد، معجم الشیوخ، المعجم الکبیر، به کوشش محمد حبیب الهیلة، طائف، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۱۰) سید، خطی.
(۱۱) سیوطی، بغیةالوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق.
(۱۲) شمیسانی، حسن، مدارس دمشق فی العصر الایوبی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۱۳) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
(۱۴) مقری تلمسانی.
(۱۵) احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/ ۱۹۶۸م.
(۱۶) نقشبندی، اسامة ناصر و طمیاء محمد عباس، مخطوطات الادب فی المتحف العراقی، کویت، ۱۹۸۵م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ظهیر»، شماره ۱۴۵۰.
