محمد بن یزید مبرد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوالعباس محمد بن یزید مبرد (
۲۱۰-
۲۸۵ق)، از پیشوایان
ادبیات عرب قرن سوم هجری قمری در
بغداد بود.
ابوالعباس محمد بن یزید بن عبدالاکبر بن عمیر ازدی ثمالی بصری مبرد یمانی، اهل
بصره و محل سکونتش بغداد بود.
در سال ۲۱۰ق و به قولی
۲۰۷ق دیده به جهان گشود. نسب او به ثماله که طایفه‌ای از ازد بود، می‌رسد. مبرد خود را اصالتاً یمنی می‌دانست و بر همین اساس دختر حفصی، مغنی، را که از بزرگان
یمن بوده، به عقد خود در آورد. او
نحو را از بزرگانی چون
ابوعثمان مازنی و
ابوعمر جرمی فرا گرفت
و از
مازنی سجستانی و سایر ادبای عصر خویش روایت کرده است.
او را فردی زبان آور، اخباری، علامه، فصیح،
ثقه و خوش‌چهره معرفی کرده‌اند.
افرادی چون
نفطویه،
صولی،
احمد دینوری و
اسماعیل صفار از وی روایت کرده‌اند.
گویند که چون مازنی کتاب الالف و اللام را تالیف کرد، چند مساله مشکل آن را از مبرد پرسید و چون او به صورتی بسیار نیکو پاسخ داد، مازنی گفت: برخیز که تو مبرِّد، یعنی اثبات کننده حق می‌باشی. سپس کوفیان حرکت راء را تبدل به فتحه کردند و بر این اساس، وی به «مبرَّد» مشهور گردید.
ابن خلکان وجوه دیگری را نیز برای این نام‌گذاری ذکر کرده است.
به نوشته
ابن ندیم، مبرَّد بخش اول
کتاب سیبویه را نزد جرمی، و بخش آخر آن را نزد مازنی قرائت کرد.
وی تا سال ۲۴۶ق در بصره می‌زیست، سپس به درخواست
متوکل خلیفه عباسی (خلافت
۲۳۲-
۲۴۷ق) به «سر من رای» (
سامرا) رفت و چون متوکل در سال ۲۴۷ق به
قتل رسید، به بغداد رهسپار شد و در آنجا مورد احترام
امیر محمد بن عبدالله بن طاهر قرار گرفت. او مجانی تدریس نمی‌کرد، بلکه به مقداری که از افراد مزد می‌گرفت به آنان
علم می‌آموخت.
به نوشته منابع، وی در
شعر هم دستی داشت. نمونه‌ای از سروده‌های وی را
صفدی ذکر کرده است.
مبرد کتاب‌های زیادی تالیف نمود که مشهورترین آنها
الکامل است که از معروف‌ترین کتاب‌های ادبی
قرن سوم و یکی از اصول و ارکان
علوم ادبی می‌باشد.
ابن خلدون در مقدمه خود آن را یکی از چهار کتاب مهم ادبی به حساب می‌آورد.
سایر آثار و کتاب‌های مبرد به این شرح است: الروضه المقتضب الاشتقاق الانواء و الازمنه القوافی الخط و الهجاء المدخل الی سیبویه المقصور و الممدود المذکر و المؤنث معانی
القرآن که به کتاب تام معروف شده احتجاج القرائه (القراات) الرسالة الکامله الرد علی سیبویه قواعد الشعر
اعراب القرآن الحث علی الادب و الصدق قحطان و عدنان الزیادة المنتزعة من سیبویه المدخل فی النحو شرح شواهد کتاب سیبویه ضرورة الشعر ادب الجلیس الحروف فی معانی
القرآن الی سورة طه معانی
صفات الله جل و جلاله الممادح و المقابح الریاض المونقه اسماء الدواهی عند
العرب الاعراب الجامع التعازی الوشی فقر کتاب سیبویه العروض کتاب الاوسط للاخفش الناطق البلاغه شرح کلام
العرب و تلخیص (تخلیص) الفاظها و مزاوجة کلامها و تقریب معانیها ما اتفقت الفاظه و اختلاف معانیه فی
القرآن طبقات النحویین البصریین و اخبارهم الفاضل و المفضول العبارة عن اسماء الله تعالی الحروف التصریف
شرح الفصیح فی اللغة شرح المقدمه
الاعتنان اولاد السراری الاختیار الشافی الفتن و المحن الکافی فی الاخبار و المقرّب.
مبرد در
ماه شوال ۲۸۵ق از دنیا رفت و در گورستان باب الکوفه به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۳۷-۳۳۸، برگرفته از مقاله «محمد مبرد».
