محمد بن محمد بن فهد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نجم‌الدین عمر محمد بن محمد بن فهد از محدثان و مورخان
شافعی است.
نجم الدین عمر محمد بن محمد بن فهد (۸۱۲- ۸۸۵ ق)، از سرشناس‌ترین افراد
خاندان ابن فهد است. این خاندان از بزرگ‌ترین خاندان‌های
مکه است که برای آن نسبت‌های علوی، قرشی، هاشمی و مکی برشمرده‌اند. همه افراد شناخته شده این خاندان- جز عطیه که سخاوی او را
مالکی مذهب دانسته است-
شافعی بوده‌اند. اشتهار این خاندان بیشتر در سده‌های هشتم تا دهم بوده است و در این دوره، کسانی از آن خاندان در دانش و تجارت بلند آوازه شدند. دانش عالمان این خانواده بیشتر در جهت ضبط و ذکر اهمیت سرزمین
حجاز (تاریخ محلی) بکار گرفته شده است.
لقب دیگر او سراج الدین و کنیه اش ابوالقاسم بود. نام نخستین وی محمد بوده است، اما وی را بیشتر عمر می‌خواندند. در مکه متولد و رشد کرد. مقدمات
قرآن و
حدیث و
فقه را از
پدر آموخت و از استادان مکه و دانشمندان مقیم یا مسافر آنجا علوم دیگر فراگرفت. پدرش از علمای سرزمین‌های دیگر برای او اجازه گرفت. در مکه از سخاوی و در
قاهره از
ابن حجر استفاده کرد. مسافرت‌های علمی متعدد به قاهره و حلب کرد و در این گشت و گذارها در هر جا از هر کس ممکن بود، حتی از کسانی که پایه علمی آنان پایین‌تر از خود او بود، بهره گرفت و استفاده کرد. نجم الدین از دانشمندانی است که
مشایخ زیاد داشت و حدیث و
روایت بسیار فرا گرفته بود.
ابن حجر که با او مکاتبه داشت، از وی خواست تا پس از پدرش تقی الدین ضبط وفیات
یمن و مکه را ادامه دهد و نوشته‌های خود را در این مورد به نظر او برساند.
مقریزی هم از نجم الدین و پدرش به عنوان دو محدث بسیار آگاه حجاز یاد کرده و برای نجم الدین آینده درخشانی پیش بینی کرده بوده است.
تقی جراعی، از بزرگان علمای
حنبلی مسند احمد بن حنبل را نزد او خواند. سخاوی نیز از نجم الدین استفاده کرد و میان آن دو تا پایان عمر نجم الدین مکاتبه برقرار بود. وی با عایشه دختر عفیف عبدالرحمان بن محمد اصفهانی مکی معروف به
عجمی ازدواج کرد. در آخر
عمر به اندک ضعف جسمانی و بینایی گرفتار شد و با این همه روش همیشگی خود را از دست نداد.
نجم الدین در مکه درگذشت و در مقبره بنی فهد دفن شد.
وی از اساتید زیادی کسب فیض کرده است که
ابوبکر مراغی،
عبدالرحمان زرندی و
جمال الدین بن ظهیره از آن جمله‌اند.
۱-
المعجم، (مجموعه تراجم
مشایخ حدیث و اجازات نجم الدین)؛
۲-
اتحاف الوری باخبار
ام القری؛
۳- بذل الجهد فیمن سمی بفهد و ابن فهد؛
۴-
التبیین للطبریین؛
۵-
تذکرة الناسی باولاد ابی عبدالله الفاسی؛
۶-
الدر الکمین بذیل العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین؛
۷-
السر الظهیری باولاد احمد النویری؛
۸-
غایة الامانی فی تراجم اولاد القسطلانی؛
۹- الفهرست؛
۱۰-
اللباب فی الالقاب؛
گذشته از این آثار، نجم الدین استخراجات زیادی برای خود و دیگران به عمل آورده بود. از سودمندترین کارهای او ترتیب دادن فهارس الفبایی برای برخی کتابهای مهم تراجم مانند
الحلیة،
المدارک،
تاریخ الاطباء،
طبقات الحنابلة و تذکرة الحفاظ و ذیل‌های آن بود.
إتحاف الوری بأخبار أم القری (کتاب)
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
