• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوالعیناء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: ابوالعیناء (رویدادهای‌تاریخ‌اسلام‌ترمانینی).

ابوعبدالله محمد بن قاسم بن خلاّد هاشمی (۱۹۱-۲۸۲ق)، معروف به ابوالعیناء، از ادیبان و شاعران شیعه قرن سوم هجری قمری بود. وی از کودکی حافظ قرآن، شاعری فصیح و در زبان‌آوری و حاضرجوابی مشهور بود. ابوالعیناء نسبت به علویان مهر می‌ورزید و به ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) ارادت داشت، چنان‌که در سامرا با امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دیدار کرد و حضرت به وی عنایت و توجه نمود.


ابوعبدالله محمد بن قاسم بن خلاّد ضریر‌ هاشمی، معروف به ابوالعیناء، نیای وی از یمامه و از موالی منصور عباسی (خلافت ۱۳۶-۱۵۸ق) بود و به سال ۱۹۱ق در اهواز متولد شد و در بصره رشد و کمال یافت. او در این شهر به تحصیل و فراگیری علوم صرف و نحو، لغت، فقه و دیگر مقدمات علوم پرداخت و از محضر ابوسعید اصمعی، ابن مثنی، ابوعاصم نبیل، ابوزید انصاری، محمد بن عبیدالله عتبی و دیگران دانش آموخت
[۱] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
و میان او و ابوعلی بصیر و ابوهفان مراسالات و مباحثاتی بوده است.
[۲] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
گروهی از بصریان اتهامی چند از جمله رافضی بودن بر او بستند و او را سخت آزرده و از بصره راندند. وی ناگزیر به سامرا نزد قاضی ابوولید احمد بن ابی دؤاد رفت. وی در این سفر از دو چشم نابینا شد و ظاهراً به همین علت او را ابوالعیناء خوانده‌اند، چنان‌که ضریر نیز نامیده شده است. وی پس از آن دیگر به بصره بازنگشت و از آنجا راهی بغداد شد و در آنجا به تدریس و روایت حدیث پرداخت.
[۳] علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۳۰۲.    
او حدود پنجاه سال به این امر اشتغال داشت.
[۴] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    
از شاگردان او احمد بن محمد بن عیسی مکی، ابوعبدالله حکیمی، محمد بن یحیی صولی و دیگران را می‌توان نام برد.
[۵] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
گفته‌اند که وی از کودکی حافظ قرآن،
[۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۴۶.    
شاعری فصیح و در زبان‌آوری و حاضرجوابی مشهور بود. افراد حتی امیران سپاه با همه اقتدارشان از گزند زبان وی در امان نبودند.
[۷] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    


ابوالعیناء نسبت به علویان مهر می‌ورزید و به ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) ارادت داشت، چنان‌که در سامرا با امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دیدار کرد و حضرت به وی عنایت و توجه نمود.
[۸] شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۲.    
همین عنایت حضرت نسبت به او موجب شده تا وی را از امامیه و فردی خوش عقیده و نیک سیرت به حساب آورند.
[۹] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۷۴.
علاوه بر این، سید مرتضی درباره ماجرای فدک به روایت او استناد کرده است و این، صداقت وی را در شیعه بودن می‌رساند.
[۱۰] ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۴۹.    
جد بزرگ ابوالعیناء در زمان حضرت علی (علیه‌السّلام) با لجاجت و نپذیرفتن حق، امام را آزرده خاطر نمود، تا آنجا که مورد نفرین آن حضرت واقع شد.
[۱۱] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    


آثار او اخبار ابی العیناء که ابن ابی طاهر گردآورده و دیوان شعر در حدود سی ورقه می‌باشد.
[۱۲] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
او

سرانجام در جمادی الاخر سال ۲۸۲ق در بصره یا بغداد درگذشت و در بصره دفن شد.
[۱۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۹۶.    
[۱۴] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۶۰۲.    
[۱۵] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۷۵.
[۱۶] حصری قیروانی، ابراهیم بن علی، زهر الاداب، ج۱، ص۳۲۱.    
[۱۷] ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.
[۱۸] مرزبانی، محمد بن عمران، معجم الشعراء، ص۴۶۷.    
[۱۹] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۰۸.    
[۲۰] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۴۳.    
[۲۱] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۷.
[۲۲] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱.    
[۲۳] تنوخی، محمد بن علی، نشوار المحاضره، ج۱، ص۱۶.    
[۲۴] عباسی، عبدالله بن معتز، طبقات الشعراء، ص۴۱۴-۴۱۵.    


۱. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
۲. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۳. ↑ علم‌الهدی، سید مرتضی، الامالی، ج۱، ص۳۰۲.    
۴. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    
۵. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۸۹.    
۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۴۶.    
۷. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۸. ↑ شیخ کلینی، الکافی، ج۱، ص۵۱۲.    
۹. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۷۴.
۱۰. ↑ ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۴۹.    
۱۱. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۴۷.    
۱۲. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۵۷.    
۱۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۹۶.    
۱۴. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۶۰۲.    
۱۵. ↑ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۷۵.
۱۶. ↑ حصری قیروانی، ابراهیم بن علی، زهر الاداب، ج۱، ص۳۲۱.    
۱۷. ↑ ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، ص۱۲۰.
۱۸. ↑ مرزبانی، محمد بن عمران، معجم الشعراء، ص۴۶۷.    
۱۹. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۳۰۸.    
۲۰. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۷، ص۳۴۳.    
۲۱. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۴، ص۱۴۷.
۲۲. ↑ مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۳۱.    
۲۳. ↑ تنوخی، محمد بن علی، نشوار المحاضره، ج۱، ص۱۶.    
۲۴. ↑ عباسی، عبدالله بن معتز، طبقات الشعراء، ص۴۱۴-۴۱۵.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۵۲، برگرفته از مقاله «محمد‌ هاشمی».


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن 3 (قمری) | درگذشتگان سال 282 (قمری) | زادگان سال 191 (قمری) | شاعران شیعه قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 3 (قمری)
جعبه ابزار