• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن علی ترمذی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: محمد بن علی ترمذی.

ابوعبدالله محمد بن علی ترمذی (م حدود ۳۰۰ق)، از محدثان شافعی مذهب قرن سوم هجری قمری در خراسان بود. برخی از دانشمندان اهل‌سنت او را فردی عارف، امام، حافظ، زاهد و حکیم معرفی کرده، ولی بعضی دیگر به جهت مسلک صوفی‌گری و نوشتن کتاب‌هایی در این رابطه، او را مورد مذمت و نکوهش قرار داده‌اند.


ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن ترمذی مؤذن صوفی، اهل ترمذ و از شیوخ بزرگ خراسان بود.
[۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۴۴.    
در خراسان و عراق از عده زیادی حدیث شنید و از محدثان شافعی مذهب به‌شمار می‌رفت.
[۲] سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۴۵.    
از پدرش و قتیبة بن سعید، سفیان بن وکیع و صالح بن عبدالله ترمذی روایت کرده و یحیی بن منصور قاضی، حسن بن علی و عده‌ای دیگر از بزرگان نیشابور از وی روایت کرده‌اند. ترمذی در سال ۲۸۵ق بعد از ورود به نیشابور به نقل و نشر حدیث پرداخت. وی در ترمذ نیز به نشر علم و نوشتن اشتغال داشت، ولی با نوشتن کتاب‌های ختم الولایة و علل الشریعة متهم به کفر شد و او را از شهر بیرون کردند و سپس وارد بلخ شد و چون اهالی آنجا با وی هم عقیده بودند، نسبت به وی استقبال و احترام نمودند. برخی از دانشمندان اهل‌سنت او را فردی عارف، امام، حافظ، زاهد و حکیم معرفی کرده و مواعظ و نصایحی را از وی نقل کرده‌اند،
[۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۳۹.    
ولی بعضی دیگر به جهت مسلک صوفی‌گری و نوشتن کتاب‌هایی در این رابطه، او را مورد مذمت و نکوهش قرار داده‌اند.
[۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۰۹.    
ابونعیم اصفهانی وی را مورد ستایش قرار داده و مستقیم الطریق به حساب می‌آورد و او را همنشین بزرگان صوفیه چون ابوتراب نخبشی و یحیی بن جلاء می‌داند.
[۵] ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۳.    
وی علاوه بر علوم اسلامی، با نجوم نیز آشنایی داشت و در همین رابطه کتاب نوروزنامه را به زبان فارسی به رشته تحریر در آورد.
[۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۳۸۰.    


کتاب‌های الفروق، غرس الموحدین، عود (غرر) الامور، المناهی، شرح الصلاة،
[۷] سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۴۵.    
ختم الانبیاء، ریاضة النفس، الاحتیاط، مناهج العباده، المنهج، نوادر الاصول فی معرفة اخبار الرسول، اثبات العلل للشریعة، ختم الاولیاء،
[۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۵-۱۶.    
مختصر نوادر الاصول، طبقات الصوفیه،
[۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۰۴.    
[۱۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۷۹.    
حقائق التفسیر،
[۱۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۲۷۸.    
المسائل المکنونة، الاکیاس و المفترین، بیان الفرق بین الصدر و القلب و الفؤاد و اللب، العقل و الهوی، الصلاة و مقاصدها،
[۱۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۲.    
به اضافه سه کتاب پیش گفته از آثار اوست.

از آنجا که انباری در سال ۳۱۸ق از وی حدیث شنید و حدود نود سال عمر کرد،
[۱۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۱۰.    
می‌توان وفات ترمذی را حدود سال ۳۰۰ق دانست، ولی عده‌ای وفات او را سال ۲۵۵ق دانسته‌اند.
[۱۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۰۴.    
[۱۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۷۹.    
ذهبی نام وی را در ردیف درگذشتگان سال ۲۸۱ تا ۲۹۰ق ذکر کرده است.
[۱۶] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۲۷۸.    
البته روشن است که چون وی در سال ۲۸۵ق در نیشابور مشغول تدریس بود، مرگش بایستی پس از این تاریخ رخ داده باشد.
[۱۷] دمشقی صالحی، محمد بن احمد، طبقات علماء الحدیث، ج۲، ص۳۵۳.
[۱۸] ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۱۶۱.    
[۱۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۵.    
[۲۰] سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۷۵.    
[۲۱] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، ص۲۸۶.    
[۲۲] ابن ملقن، عمر ین علی، طبقات الاولیاء، ص۳۶۲.    
[۲۳] ابن دمیاطی، احمد بن ایبک، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۲۰.    


۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۳۴۴.    
۲. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۴۵.    
۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۴۳۹.    
۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۰۹.    
۵. ↑ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۱۰، ص۲۳۳.    
۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۳۸۰.    
۷. ↑ سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۲۴۵.    
۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۱۵-۱۶.    
۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۰۴.    
۱۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۷۹.    
۱۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۲۷۸.    
۱۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۲.    
۱۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۱۰.    
۱۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۰۴.    
۱۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۷۹.    
۱۶. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۲۷۸.    
۱۷. ↑ دمشقی صالحی، محمد بن احمد، طبقات علماء الحدیث، ج۲، ص۳۵۳.
۱۸. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۲، ص۱۶۱.    
۱۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۵.    
۲۰. ↑ سلمی، محمد بن حسین، طبقات الصوفیه، ص۱۷۵.    
۲۱. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات الحفاظ، ص۲۸۶.    
۲۲. ↑ ابن ملقن، عمر ین علی، طبقات الاولیاء، ص۳۶۲.    
۲۳. ↑ ابن دمیاطی، احمد بن ایبک، المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، ج۱، ص۲۰.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۷۶-۶۷۷، برگرفته از مقاله «محمد ترمذی».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 300 (قمری) | راویان اهل‌سنت قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | صوفیان قرن 3 (قمری) | عارفان قرن 3 (قمری) | مؤلفان قرن 3 (قمری) | محدثان شافعی
جعبه ابزار