• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تنکابنی، محمدبن عبدالفتاح، معروف به سراب، حکیم، فقیه، محدّث و اصولی قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است.



در ۱۰۴۰ در سراب از نواحی رامسر در خانواده ای عالم و پرهیزگار به دنیا آمد.


مقدّمات علوم اسلامی را در مدارس تنکابن فرا گرفت، سپس به اصفهان رفت
[۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۲] حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
و از علمای برجسته آن‌جا چون محمدتقی مجلسی ، محمدباقر مجلسی و آقاحسین خوانساری بهره برد.
[۳] مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۹۶.    
[۴] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.

تنکابنی در فقه ، شاگرد محمدباقر سبزواری ، مؤلف ذخیره المعاد ، و در فلسفه شاگرد رجب علی تبریزی بود.
[۵] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۸۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۶] خوانساری، ج۷، ص۱۰۶.
[۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۱، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.

تنکابنی از محمدباقر سبزواری، محمدباقر مجلسی، محمدعلی استرآبادی، شیخ علی مشهدی معروف به علی صغیر و علی بن محمد معروف به علی کبیر و محمدصادق حسینی اجازه روایت گرفت.
او خود نیز از مشایخی بود که اجازه روایت می‌داد و علمایی چون محمد شفیع لاهیجی، میرمحمدحسین حسینی خاتون آبادی، نوه دختری محمدباقر مجلسی، از او اجازه روایت دریافت کردند.
سلسله اجازه محدّثانِ دو قرن بعد نیز به او منتهی می‌شود.
[۸] خوانساری، ج۷، ص۱۰۷.
[۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۰] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۵ـ ۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.



دو فرزند او، محمدصادق و محمدرضا تنکابنی، از جمله محدّثان و علمای زمان خود بودند که از وی اجازه روایت گرفتند.
[۱۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.

محمدصادق از شاگردان علامه مجلسی بود
[۱۲] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۸۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
و محمدرضا طبع شعر داشت و رضا تخلص می‌کرد.
[۱۳] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۷۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.



تنکابنی در ۱۱۲۴ در اصفهان درگذشت و در محله خواجو مجاور تخت فولاد به خاک سپرده شد.
بر مزار او عمارت و گنبدی بنا گردید که به تکیه فاضل سراب (تکیه جویباره ایها) معروف است.
[۱۴] حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
[۱۵] خوانساری، ج۷، ص۱۰۹.
[۱۶] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۱۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۳، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۸] مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.


از تنکابنی رساله های متعددی در موضوعات گوناگون علوم اسلامی به زبان فارسی و عربی بجا مانده است، از جمله :
۱) اثبات الصانع القدیم بالبرهان القاطع القویم، یا برهان اثبات الصانع، در بیان اعتباری بودن وجود و در باره علم ، قدرت ، عدل و توحید باری تعالی.
[۱۹] محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ج۱، ص۱۶۳، مشهد ۱۳۵۴ش.
[۲۰] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۷، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۲) رساله فی تحریر شبهه التوحید، یا توحید واجب الوجود، تنکابنی در این رساله با نظر به حاشیه ملاصدرا بر الاهیات شفا و رساله ملاشمسای گیلانی و قول عبدالرزاق لاهیجی به تکمیل سخنان آنان در پاسخ به شبهه ابن کمونه پرداخته است.
[۲۱] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۹، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۲] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.

۳) پاسخ به شبهه قائلین به وحدت وجود .
[۲۳] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۴۰، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۴) رساله وقوع حرکت در «آن».
[۲۴] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۴، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۵) رساله فی تحقیق الحرکه فی المقولات یا ابطال بودن حرکت در مقوله ای از افراد این مقوله.
[۲۵] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۵، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۶] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.

۶) رساله در شبهه جذر اصم.
[۲۷] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۶، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۷) سفینه النجاه، در کلام که در آن در باره امامت خاصه بتفصیل بحث کرده است.
[۲۸] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۲۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    

۸) چند رساله به فارسی و عربی در اثبات وجوب عینی نماز جمعه در غیبت امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه و ردّ قائلان به حرمت آن.
[۲۹] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۶۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۳۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۱] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۹۸۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳     .
[۳۲] آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج۵، ص۴۳۷، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.

۹) رساله اخبار و اجماع .
[۳۳] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۳۴] عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۱، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.

۱۰) حاشیه بر ذخیره المعاد سبزواری .
[۳۵] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۸۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    

۱۱) حاشیه بر معالم شهید ثانی .
[۳۶] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۲۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳    

۱۲) حاشیه بر الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقی ه.
[۳۷] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    

۱۳) حاشیه بر زبده البیان فی تفسیر آیات الاحکام ِ احمدبن محمد مقدّس اردبیل ی.
[۳۸] محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
[۳۹] ۱۷ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
[۴۰] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

۱۴) تفسیر آیه الکرسی .
[۴۱] محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۱، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.


(۱) آستان قدس رضوی، کتابخانه، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۴) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۵) حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
(۶) عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
(۷) خوانساری.
(۸) محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
(۹) محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
(۱۰) محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مشهد ۱۳۵۴ش.
(۱۱) مجلسی، بحارالانوار.
(۱۲) مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.

 
۱. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۲. ↑ حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۳. ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۹۶.    
۴. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۵. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۸۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۶. ↑ خوانساری، ج۷، ص۱۰۶.
۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۱، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۸. ↑ خوانساری، ج۷، ص۱۰۷.
۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۱۰. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۵ـ ۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۱. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۲. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۸۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۳. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۷۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۴. ↑ حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
۱۵. ↑ خوانساری، ج۷، ص۱۰۹.
۱۶. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۱۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۳، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
۱۸. ↑ مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.
۱۹. ↑ محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ج۱، ص۱۶۳، مشهد ۱۳۵۴ش.
۲۰. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۷، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۱. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۹، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۲. ↑ محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۲۳. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۴۰، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۴. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۴، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۵. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۵، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۶. ↑ محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۲۷. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۶، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲۸. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۲۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۲۹. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۶۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۱. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۹۸۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳     .
۳۲. ↑ آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج۵، ص۴۳۷، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.
۳۳. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۴. ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۱، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۳۵. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۸۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۶. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۲۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳    
۳۷. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۳۸. ↑ محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۳۹. ↑ ۱۷ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.    
۴۰. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۱. ↑ محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۱، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالفتاح تنکابنی»، شماره۳۹۵۲.    




جعبه ابزار