محمد بن سدیدالدین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شمسالدین ابوالمعالی محمد بن سدیدالدین علی،
نوه شهابالدین احمد و خواهرزاده
شیخ بهائی یکی از علمای شیعی و از
خاندان خاتون بود.
از سال تولد او اطلاعی در دست نیست. پدرش، علی، در
مشهد سکونت گزیده بود. شمسالدین در
طوس به
دنیا آمد و بعدها رهسپار
هند شد.
در ۱۰۰۹ در حیدرآباد سکنا گزید و در ۱۰۱۴ از
محمدمؤمن حسینیاسترآبادی (عالم مشهور و صاحب نفوذ در دوره قطبشاهیان در حیدرآباد) اجازه روایت گرفت.
شمسالدین محمد در دوران
سلطنت محمد قطبشاه، در ۱۰۲۵ یا ۱۰۲۷ به پیشنهاد
استرآبادی به عنوان
سفیر قطبشاهیان به دربار
صفویان رفت و مورد
احترام شاهعباس صفوی قرار گرفت.
ابنخاتون در این دوره، نزد
بهاءالدین عاملی درس خواند و از وی اجازه روایت گرفت.
اسکندرمنشی
تاریخ بازگشت او را به هند ۱۰۲۹ دانسته اما بنابر برخی گزارشها ابنخاتون پس از وفات محمد قطبشاه و در زمان
حکومت عبداللّه قطبشاه وارد حیدرآباد شد.
پس از بازگشت، به سِمَت قائممقام پیشوا (پیشوا، بالاترین مقام پس از سلطان) و دبیری منصوب شد و در ۱۰۳۸ به پیشوایی رسید.
او در ۱۰۴۱ به سبب
حسدورزی و
سعایت اطرافیان سلطان، برکنار و در ۱۰۴۳ «میرجُمله» (وزیر) شد و در ۱۰۴۵ دوباره پیشوا گردید.
وی حدود بیست
سال عهدهدار این مناصب بود.
ابنخاتون در اداره امور کشور، مدبر و نزد سلطان بسیار محترم و صاحب نفوذ بود.
کاردانی و درایت وی در حل مسائل مملکت و مردمداریاش به محبوبیت او افزود و باعث گسترش
تشیع در حیدرآباد شد.
شمسالدین محمد، عالمی جامعالاطراف بود که افزون بر مناصب دولتی، به تدریس علوم دینی و ریاضی نیز میپرداخت و شاگردان زیادی داشت.
برخی از آنها عبارتاند از:
محمدعلی کربلایی،
حسن بن علی جامعی،
میرزامحمد حسینیجزائری و
معزالدین محمد اردستانی.
وی به
شعر و
ادبیات نیز علاقهمند بود و جلسات ادبی و شعرخوانی با حضور پرشمار ادیبان به طور مرتب در
محضر او برگزار میشد.
آثار خیر و عامالمنفعهای نیز از او برجای مانده است.
از جمله آثار وی، ترجمه و شرح فارسی الاربعون حدیثاً
شیخ بهائی است به درخواست سلطانمحمد قطبشاه که به ترجمه قطبشاهی معروف است.
شیخ بهائی بر این شرح تقریظ نگاشت و مترجم را ستود.
این کتاب در ۱۲۷۵ در
تهران و در ۱۳۰۹ در بمبئی به چاپ رسید.
سلطانمحمد قطبشاه ترجمه ابنخاتون را مختصر کرد و آن را لُبابالاحادیث قطبشاهی نامید.
سایر آثار او عبارتاند از: حاشیه بر
جامع عباسی شیخ بهائی،
در برخی منابع وی شارح یا نگارنده متمم جامع عباسی نیز ذکر شده است
که به درستی معلوم نیست همه این آثار یکی هستند یا با هم تفاوت دارند؛ حاشیه بر تَحریرالاحکام
علامه حلّی؛
بَدیعُ البَیان لمعانیالقرآن، به فارسی؛
کتابی به فارسی درباره
امامت؛ شرح فارسی
صحیفه سجادیه؛
توضیح اخلاق عبداللّه شاهی، به فارسی در شرح
اخلاق ناصری اثر
خواجه نصیرالدین طوسی؛
و
دیوان اشعار.
به گفته بسطامی،
ابنخاتون در ۱۰۵۹ در راه
سفر حج در بندرِ مُخای
یمن از دنیا رفت.
قبر وی در حیدرآباد
زیارتگاه مردم است.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آل خاتون»، شماره۶۷۱۸.