محمد بن حسین زیات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اَبی الْخَطّاب، ابوجعفر محمد بن الحسین بن ابی الخطاب
زید زَیّات همدانی کوفی (د ۲۶۲ق/۸۷۶م)، از نوادگان عبدالعزیز بن المهتدی بن محمد بن عبدالعزیز الاشعری القمی، محدّث ایرانی در سده ۳ق/۹م و از راویان
شیعه می‌باشد.
نام او را نخستین بار
کلینی (د ۳۲۸ یا ۳۲۹ق) در مواضع مختلف از
اصول کافی محمد بن الحسین و
ابن قولویه محمد بن الحسین بن ابی الخطاب آورده است.
نجاشی نام و عنوان و کنیه او و پدرش و نیز نسبت وی را بدین‌گونه یاد کرده: محمد بن الحسین بن ابی الخطاب ابوجعفر الزَّیّات الهمدانی.
همو سپس افزاید که نام ابی الخّطاب زید است. حلّی نیز نام او را به همین صورت آورده جز اینکه ظاهراً به اشتباه به جای الحسین، ابی الحسین آورده است،
اما آنچه عموم مؤلفان متقدم و متأخر بر آن تأکید کرده‌اند، نوشته نجاشی است که در پی اسم و عنوان او می‌افزاید: از اجّله محدّثان
شیعه ، کثیر الروایه، ثقه و سرشناس و دارای تصانیف نیکو بود.
نجاشی روایت وی را نیز مورد اعتماد می‌داند.
به نوشته مامقانی
وی از یاران ۳ پیشوای
شیعه امامیه -
امام جواد علیه‌السلام،
امام هادی علیه‌السلام و
امام حسن عسکری علیه‌السلام - بوده است، و سلسله روات وی گاه با ۳ واسطه و گاه با ۶ واسطه به امان پیشین شیعه و سرانجام به
علی بن ابیطالب علیه‌السلام می‌رسد.
به ملاحظه کثرت روایات و احادیث وی و درک حضور ۳ پیشوای شیعه، در پاره‌ای از منابع وی را از سالخوردگان عصر خود به شمار آورده‌اند. مامقانی.
سنین عمرش را صدواند یا نودواند نوشته‌اند.
نجاشی این آثار را به او نسبت داده است: کتاب التوحید، کتاب المعرفة و البداء، کتاب الرد علی اهل القدر، کتاب الامامة،
کتاب اللؤلؤة، کتاب وصایا الائمة علیهم السّلام و کتاب النّوادر.
از خود ابن ابی الخطاب روایت شده که تألیفات دیگری نیز داشته است.
(۱) آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة.
(۲) ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، به کوشش عبدالحسین امینی تبریزی، نجف، ۱۳۵۶ق/۱۹۳۷م.
(۳) حلی، حسن، کتاب الرجال، به کوشش جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۴) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۵) طوسی، محمد، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۶) کلینی، محمد، اصول کافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۷) مامقانی، عبدالله،
تتقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
(۸) نجاشی، احمد، رجال، بمبئی، ۱۳۱۷ق.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الخطاب»، ج۲، ص۷۹۹.
