• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن حسن عطار

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


دیگر کاربردها: محمد بن حسن عطار (ابهام‌زدایی).

اِبْن مِقْسَم، ابوبکر محمد بن حسن بن یعقوب عَطّار (۲۶۵- ۸ ربیع الآخر ۳۵۴ق/۸۷۹ -۱۳ آوریل ۹۶۵م)، مقری، مفسر، محدث و نحوی بغدادی می باشد. جدّ اعلای او مقسم از مصاحبان ابن عباس بود.
[۱] ابن جزری محمد، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش علی محمد ضیباع، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.



خطیب بغدادی
[۲] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶، قاهره، ۱۳۴۹ق.
او را ثقه و یکی از آگاه ترین مردم به مکتب نحو کوفی و داناترین ایشان به قرائات معرفی کرده و کتاب الانوارِ او را در تفسیر مورد تمجید قرار داده است.
فیروزآبادی
[۳] فیروزآبادی محمد، البلغة، ج۱، ص۲۱۹، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
نام او را در شمار پیشوایان لغت آورده و ذهبی در سیر
[۴] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۰۵، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
او را شیخ القُرّاء خوانده است.

ابن مقسم ادب را از ثعلب فراگرفت و در قرائت از عباس بن فضل رازی و جمعی دیگر استفاده برد. همچنین از محمد بن عثمان بن ابی شیبه، محمد بن محمد بن سلیمان باغندی، ابومسلم کجّی و دیگران روایت کرد.
ابوبکر ابن مهران، ابوالحسن ابن رزقویه، علی بن احمد رزاز، ابوعلی ابن شاذان و گروه بسیار دیگری نیز در ادب و قرائت و حدیث از او استفاده کردند
[۵] ابن مهران ابوبکر، المبسوط، ج۱، ص۳۱، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
[۶] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۷] ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۰۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۸] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۲۳-۱۲۴، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۲م.


وی مدت‌ها ملازم احمد بن یحیی ملقب به ثعلب (د ۲۹۱ق) پیشوای مکتب کوفیان در نحو و لغت بود، ولی بیش از همه به علوم قرآنی اشتغال داشت.
[۹] ابن انباری عبدالرحمان، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۹۲، به کوشش ابراهیم سامرائی، بغداد، ۱۹۵۹م.

خرده ای که بر او گرفتند این بود که در قرائت قرآن در نماز و غیر آن بر این باور بود که می‌توان هر قرائتی را انتخاب کرد، به شرط این‌که با رسم مصحف موافق و از لحاظ لغت و ادب عرب توجیه پذیر باشد.
[۱۰] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
اما به گفته ابوحیان
[۱۱] ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
ابن مقسم قرائتی از خود نساخته و هرچه قرائت کرده براساس روایت و حجت بوده است.
شیوع این نظر ابن مقسم، اهل علم را برضد او برانگیخت و در ۳۲۲ق/۹۳۴م به فرمان خلیفه القاهر بالله، ابن مجاهد بغدادی و چند تن از قضات با وی مناظره کردند و او را به توبه واداشتند و کتاب هایش را سوزاندند.
[۱۲] ابوعلی مسکویه احمد، تجارب الامم، ج۱، ص۲۸۵، مصر، ۱۳۳۲ق.
[۱۳] شالجی عبود، حاشیه بر الفرج بعد الشدة، ج۱، ص۱۳۷، جزء ۴، بیروت، ۱۳۹۸ق.

ابوبکر ابن مجاهد (د ۳۲۴ق) از خلیفه خواست تا از تأدیب او درگذرد که مورد قبول افتاد،
[۱۴] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
ولی ابن مقسم پس از مرگ ابن مجاهد همچنان روش خود را دنبال کرد.
[۱۵] ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۲۴۸، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۷م.
[۱۶] خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶- ۲۰۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.


وی تألیفاتی در نحو دارد و ردیه ای نیز بر معتزله نوشت.
[۱۷] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۱۵۴.

مجالس ثعلب یا مجالسات ثعلب که املای ثعلب و روایت و تدوین ابن مقسم است،
[۱۸] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۶.
به کوشش عبدالسلام محمد هارون در مصر مکرراً به چاپ رسیده است.
از آثار ابن مقسم الانوار فی تفسیر القرآن به صورت خطی در کتابخانه رامپور
[۱۹] بروکلمان کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۲۱۸، ترجمة عبدالحلیم نجار، قاهره، ۱۹۶۸م.
و جزءٌ فیه من حدیث ابن مقسم عن شیوخه در دارالکتب مصر
[۲۰] سیّد فؤاد، فهرست نسخ خطی، ج۱، ص۲۱۵، قاهره، ۱۹۵۴م.
نگهداری می‌شود.
از دیگر آثار او احتجاج القراءات، اختیاره فی القراءات، الانتصار لقُرّاء الامصار، کتاب السبعة الاوسط، کتاب السبعة بعللها الکبیر، اللطائف فی جمع هجاء المصاحف، المدخل الی علم الشعر، کتاب المذکر و المؤنث، کتاب المقصور و الممدود، کتابی در نحو و ردیه ای بر معتزله قابل ذکر است.
[۲۱] ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۶.
[۲۲] ابن خیر اشبیلی محمد، الفهرسة، ج۱، ص۳۸۰-۳۸۱، به کوشش کودرا، بغداد، ۱۹۶۳م.
[۲۳] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۱۵۳-۱۵۴.


(۱) ابن انباری عبدالرحمان، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرائی، بغداد، ۱۹۵۹م.
(۲) ابن جزری محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۲م.
(۳) ابن جزری محمد، النشر فی القراءات العشر، به کوشش علی محمد ضیباع، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.
(۴) ابن خیر اشبیلی محمد، الفهرسة، به کوشش کودرا، بغداد، ۱۹۶۳م.
(۵) ابن مهران ابوبکر، المبسوط، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
(۶) ابن ندیم، الفهرست.
(۷) ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
(۸) ابوعلی مسکویه احمد، تجارب الامم، مصر، ۱۳۳۲ق.
(۹) بروکلمان کارل، تاریخ الادب العربی، ترجمة عبدالحلیم نجار، قاهره، ۱۹۶۸م.
(۱۰) خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۱۱) ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۱۲) ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۷م.
(۱۳) سیّد فؤاد، فهرست نسخ خطی، قاهره، ۱۹۵۴م.
(۱۴) شالجی عبود، حاشیه بر الفرج بعد الشدة، جزء ۴، بیروت، ۱۳۹۸ق.
(۱۵) فیروزآبادی محمد، البلغة، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
(۱۶) یاقوت حموی، معجم الادبا.

۱. ↑ ابن جزری محمد، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۶۶، به کوشش علی محمد ضیباع، قاهره، کتابخانة مصطفی محمد.
۲. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۳. ↑ فیروزآبادی محمد، البلغة، ج۱، ص۲۱۹، به کوشش محمد مصری، دمشق، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۴. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۰۵، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۵. ↑ ابن مهران ابوبکر، المبسوط، ج۱، ص۳۱، به کوشش سبیع حمزه حاکمی، دمشق، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
۶. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۷. ↑ ذهبی محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۱۰۶، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم البوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۸. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۲، ص۱۲۳-۱۲۴، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۷ق/ ۱۹۳۲م.
۹. ↑ ابن انباری عبدالرحمان، نزهة الالباء، ج۱، ص۱۹۲، به کوشش ابراهیم سامرائی، بغداد، ۱۹۵۹م.
۱۰. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۱. ↑ ابوحیان توحیدی، البصائر و الذخائر، ج۲، ص۳۷۸، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، ۱۹۶۴م.
۱۲. ↑ ابوعلی مسکویه احمد، تجارب الامم، ج۱، ص۲۸۵، مصر، ۱۳۳۲ق.
۱۳. ↑ شالجی عبود، حاشیه بر الفرج بعد الشدة، ج۱، ص۱۳۷، جزء ۴، بیروت، ۱۳۹۸ق.
۱۴. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۷، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۵. ↑ ذهبی محمد، معرفة القراء الکبار، ج۱، ص۲۴۸، به کوشش محمد سید جادالحق، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۷م.
۱۶. ↑ خطیب بغدادی احمد، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰۶- ۲۰۸، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۷. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۱۵۴.
۱۸. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۶.
۱۹. ↑ بروکلمان کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۲۱۸، ترجمة عبدالحلیم نجار، قاهره، ۱۹۶۸م.
۲۰. ↑ سیّد فؤاد، فهرست نسخ خطی، ج۱، ص۲۱۵، قاهره، ۱۹۵۴م.
۲۱. ↑ ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۶.
۲۲. ↑ ابن خیر اشبیلی محمد، الفهرسة، ج۱، ص۳۸۰-۳۸۱، به کوشش کودرا، بغداد، ۱۹۶۳م.
۲۳. ↑ یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۱۵۳-۱۵۴.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مقسم»، ج۴، ص۱۸۰۰.    


رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم
جعبه ابزار