محمد بن اسحاق فاکهی (کتاب‌منابع‌تاریخ‌اسلام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو
عبدالله محمد بن اسحاق
فاکهی ازمورخان قرن سوم هجری است که نیمی از کتاب مهم او با عنوان اخبارمکه به دست ما رسیده است.
این کتاب، بمانند کتاب
اخبار مکه ارزقی ونیز
تاریخ المدینة المنوره ابن شبه، از آثاری است که به ظاهر در شمار تواریخ محلی است، اما به دلیل آن که مشتمل برآگاهیهایی درباره دو شهر اصلی
مکه و
مدینه است باید در ردیف سایر
منابع تاریخ اسلام مورد توجه قرار بگیرد.
شرح حال
فاکهی کمتر درمنابع کهن امده و تنها
فاسی در
العقد الثمین و
ابن حجر در
تغلیق التعلیق شرح حال مختصری از وی به دست داده‌اند.
عبدالملک بن دهیش، مصحح ارجمند کتاب
فاکهی، کوشیده است تا آگاهیهای پراکنده‌ای را که درباره در دست است، مقدمه کتاب بیاورد،وی کتاب را در شش جلد (سه مجلد) به بهترین صورت به چاپ رسانده است.گفتنی است که بخش از آن، پیش از این در مجموعه‌ای ک مشتمل بر بخشی ازکتابهای تاریخی مربوط به شهر مکه بوده چاپ شده است
قدیمی‌ترین شخی او،
سعیدبن منصور متوفای ۲۲۷ است که اگر او در هنگام نقل از وی دست کم ده سال می‌داشته باید تولد او در سال ۲۱۷ باشد.از این سو، فاسی گفته است که وی در اسل ۲۷۲ زنده بوده است.به احتمال، درگذشت او میان سال ۲۷۲ تا ۲۷۸است.
از برخی از نقلها به دست می‌آید که با امرای مکه نشست و برخاست داشته وبنابراین شخصی معتبر و عالمی برجسته بوده است.
کتاب اخبار مکه به صورت مسند ارائه شده وا و تنها در مجلد دوم کتاب خود از ۲۳۱ شیخ روایت نقل کرده است.برخی ازمشایخ مهم وی عبارتند از:
محمد بن اسماعیل بخاری،
مسلم بن حجاج،
ابوحاتم رازی،
ابوزرعه جرجانی،
ابراهیم یعقوب جوزانی،
حسن بن عرفه عبدی و
زبیر بن بکار.مصحح نام مشایخ وی را با تعیین شمار نقلهایی که از آنها آورده، ضمن جدولی به دست داده است.
اهمیت کتاب
فاکهی، جدای از تلاشی که برای فراهم آوردن اخبار مهم تاریخی کرده نگهداری متون برخی از کتابهای مفقود در آن است.وی از کتاب تاریخ مکه و مسجد الحرام عثمان بن عمرو بن ساج چهل وهفت نص را نگاه داشته است.از کتاب واقدی در باره مکه بیست وشش نص از آثار زبیر بن بکار که اخبار مکه داشته یکصد چهل و هفت نص.از کتاب ابوعبیدة معمر بن مثنی که کتابش درباره چاه‌های مکه بوده یازده نص.از المغازی موسی بن عقبه سیزده نص.همینطور از برخی از آثار حدیثی که ازمیان رفته، قطعاتی حفظ کرده است.
اخبار مکه شماری از فصول خود را به مسجد الحرام و اجزاء متبرکه آن مانند حجر الاسود، ملتزم، طواف کعبه، مقام ابراهیم، زمزم، مسجد الحرام، صفا مروه اختصاص داده و شمار دیگری از فصول خودرا به تاریخ شهر مکه و تحولات وتغییرات و سیلهایی که پیش و پس ز اسلام در آن آمده است.
ارائه فصلی به تبیین موقعیت محلات و خانه‌ها که با دقت هرچه تمام تر صورت گرفته از جالبت‌ترین فصلهای کتاب است.سایر آگاهیهای جغرافیای درباره مکه اعم از چاه‌ها، راه‌ها، موقعیت منی و عرفات ومشعر ونیز مساجدی و منازلی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در آنها نمازگزارده، ضمن فصول چندی ارائه شده است. طبعا برخی ازمسائل فقهی نیز مورد توجه بوده و روایات مروبوط به
احکام حرم و یا
احکام خرید وفروش و اجاره خانه‌های مکه و از این قبیل نیز ضمن فصولی خاص ارائه شده است.
مصحح کتاب می‌نویسد: جزء نخست کتاب ک مفقود شده، مباحث مربوط به تاریخ مکه را از ابتدا تا هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داشته است.شاهد آن که بجز آنچه در بحث از منی درباره بیعت عقبه آورده، مطالب دوره بعثت را دربخش باقی مانده نمی‌یابیم.وی بر اساس آنچه که فاسی در العقد الثمین و دیگران از جزء اول کتاب
فاکهی آورده‌اند، بخشی را به عنوان ملحق در مجلد پنجم (از صفحه ۱۱۱ به بعد) افزوده است.روایات این بخش، نشانگری همان نظر مصحح است که جزء نخست کتاب تاریخ مکه از جاهلیت تا
هجرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه بوده است.
رسول جعفریان، کتاب منابع تاریخ اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن اسحاق
فاکهی».
