محمد افندی توفیق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
توفیق، محمد افندی (شعبان ۱۲۵۹-۱۳۱۱/ سپتامبر ۱۸۴۳-۱۸۹۳)، تاریخ‌نویس، روزنامه‌نگار و طنزنویس و شاعر اواخر
دولت عثمانی بوده است.
وی در
استانبول به‌دنیا آمد
پدرش، مصطفی آغا ینی‌چری سابق، مأمور گمرک، و مادرش نیز کنیزی آزادشده بود.
تحصیلات توفیق به جز ۴ سال (از ۱۲۶۹ق/۱۸۵۳م) در مدرسه رشدیه، منظم نبود، اما او برای جبران کمبودهای تحصیلی خود به مطالعات بسیار دست زد و نزد
خیالی افندی موصلی، شاعر هم‌دوره خود، خمسه نظامی را خواند.
توفیق در ۱۲۷۳ق/۱۸۵۷م به استخدام وزارت جنگ درآمد. آغاز فعالیت روزنامه‌نگاری او در ۱۲۸۴ق/۱۸۶۷م با روزنامه مخبر بود.
پس از آن در کنار کارهای مختلف دولتی، در روزنامه‌های استانبول، ترقی، بصیرت، وقت و طریق فعالیت روزنامه‌نگاری خود را ادامه داد. هم‌چنین سردبیری روزنامه رسمی شهر بورسه به نام خداوندگار را بر عهده داشت که پس از انتشار آن به علت نامعلومی استعفا کرد.
توفیق با برخورداری از تجربه سردبیری در نشریه خداوندگار، روزنامه عصر را تأسیس کرد و با چاپ ضمیمه هفتگی طنز در این روزنامه، پیشگام طنز در روزنامه‌نگاری عثمانی شد. وی پس از تعطیلی روزنامه عصر، در سازمان «ترقی ـ سرگرمی۲» که روزنامۀ ترقی را بنیان گذاشته بود، کار طنزنویسی را ادامه داد. اما خود او روزنامه‌های طنز دیگری تأسیس کرد که عبارت بودند از: لطایف عصر، گوزه۳ (پر حرف) و چایلاق۴ (شاهین) که به سبب همین روزنامه آخری به چایلاق توفیق نیز شهرت یافت.
توفیق از ۱۳۰۱ق/۱۸۸۴م تا زمان مرگ، روزگار خود را در استانبول به کار روزنامه‌نگاری در روزنامه طریق گذراند. در این دوره که پرپارترین مرحله زندگی او ست، به تألیف مجموعه‌هایی پرداخت که به سبب انتشارشان به شکل جزوه، برخی از آن‌ها ناتمام مانده است.
توفیق شاعر و نویسنده‌ای نوگرا، با شیوه و سبکی کاملاً شخصی است. او نه غرب‌گرای محض است، نه صرفاً مقلد سنت، اما برای زندگی و سنت‌های مردم میهنش اهمیت بسیار قائل است و با نوشتن رمان و حکایت سعی می‌کند زندگی مردم عادی را به تصویر بکشد. از سوی دیگر وی به گردآوری لطایف و حکایات رایج میان مردم دست زد؛ از این رو می‌توان او را پیشگام گردآوری و ثبت ادبیات شفاهی در ترکیه دانست.
توفیق نویسنده‌ای پرکار بود و آثار بسیاری بر جای گذاشت.
عمر فاروق آکون آثار او را به این صورت بخش‌بندی کرده است.
۱. لطایف انشاء (۳ج، ۱۲۸۴-۱۲۸۵ق)؛
۲. نظام‌العالم لجناب آق حصاری (۱۲۸۷ق)؛
۳. قافله شعراء (۱۲۹۰-۱۲۹۳ق) که تا حرف «دال» نوشته شده است؛
۴. استانبول ده بیرسنه (۱۲۹۹-۱۳۰۰ق)، اثر مشهور توفیق درباره آداب و سنن مردم این شهر به صورت حکایت؛
۵. ایکی گلین اُداسی (۱۳۰۱-
۱۳۰۲ق)، یک رمان اجتماعی درباره زنان.
۱. لطایف حکایت و غرایب روایت (۱۲۸۸-۱۲۸۹ق)؛
۲. آثارپریشان (۱۲۹۷-۱۲۹۸ق)؛
۳. نوادر الظرفاء (۱۲۹۹ق)؛
۴. لطایف نصرالدین (۱۲۹۹ق)؛
۵. بوآدَم (۱۲۹۹-۱۳۰۱ق)؛
۶. خزینۀ لطایف (۱۳۰۲-۱۳۰۳ق)؛
۷. تخریج خرابات (۱۳۰۰ق).
۱. مشاهیر عثمانیه ـ تراجم احوال کاپوتان دریا مشهور غازی خیرالدین پاشا بار باروس (۱۲۹۳ق)؛
۲. تاریخ یا سنۀ ۱۱۷۱ جنایتلری (
۱۳۰۲ق)؛
۳. یادگار مجارستان ـ عصر عبدالحمیدخان (۱۲۹۴ق)، شرح سفر، به همراه هیئتی به
مجارستان.
(۱) توفیق، محمد افندی، قافله شعراء، استانبول، ۱۲۹۰-۱۲۹۳ق.
(۲) توفیق، محمد افندی،، یادگار مجارستان، استانبول، ۱۲۹۴ق.
(۳) Akün, O F,» Գinâsiºnin fatintezkeresi baskısındaki yeni biyografik bilgiler «, Türkiyatmecmuası, Istanbul, ۱۹۶۵;.
(۴) EI۱;.
(۵) IA;.
(۶) İstanbul ansiklopedisi, ed R E Koçu, Istanbul, ۱۹۶۰;.
(۷) Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۳.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد افندی توفیق»، شماره۶۱۸۱.
