محمد اعظم خان ناظم جهان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«حکیم محمد اعظم
خان چشتی» معروف به ناظم جهان، فرزند سلطان الاطباء حکیم شاه اعظم
خان سیستانی الاصل مصطفی آبادی، یکی از نوادر تاریخ
پزشکی هند اسلامی است.
وطن اصلی وی
سیستان خراسان بود. جد
اعلای وی، حکیم محمد کاظم
خان از خراسان به
کابل هجرت کرده بود.
وی پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی (
صرف،
نحو،
منطق و فارسی) نزد علمای مشهور آن زمان، به علم
طب علاقمند شد و طب را نزد حکیم نور الاسلام فراگرفت. حکیم نور الاسلام، شاگرد استاد حکیم اسد
علی و ایشان نیز شاگرد استاد میرهاشم، ملقب به حکیم معتمد الملوک
سید علوی خان، بود.
حکیم اعظم در ۲۲ سالگی تحصیلات طب را به اتمام رساند و از آن پس تا پایان عمر بدین خدمت مشغول بود. خدمات شایان وی به علم پزشکی تا حدی است که در میان متاخران کمتر کسی مانند او یافت می‌شود.
او پس از تکمیل تحصیلات خود در سال ۱۲۵۰ ق رامپور را ترک کرد و به «بهوپال» هجرت نمود و در آنجا با نواب جهانگیر محمد
خان وابستگی و الفتی به هم زد. نواب جهانگیر وی را در سال ۱۲۵۲ ق به عنوان «ناظم جهان» ملقب ساخت.
وی، پس از درگذشت نواب جهانگیر، از بهوپال به «مالوه» رفت و در آنجا با «مهاراجه تکوجی راؤیگر» آشنا شد و به لقب «مسیح مالوه» شهرت پیدا کرد و در همانجا به سال ۱۳۲۰ ق مطابق با ۱۹۰۲ م درگذشت.
درباره سال‌های عمر وی اختلاف است: برخی عمر وی را ۱۳۰ سال بیان کرده‌اند، ولی از بیان خواهرزاده ایشان، حکیم نجم الغنی، استفاده می‌شود که محمد اعظم
خان هنگامی که در سال ۱۲۵۰ ق از رامپور به بهوپال آمده ۲۳ ساله بوده و در تاریخ ۴
محرم ۱۳۰۰ ق درگذشته است. در این صورت، عمر وی ۷۳ سال می‌شود. برخی نیز سال وفاتش را ۱۳ آوریل ۱۹۰۱ م (۱۳۱۷ ق) ذکر کرده‌اند.
۱-
نیر اعظم: در مورد نبض؛
۲- رکن اعظم: یا انوار اعظم، ظاهرا در مورد کلیات (هم اکنون در دسترس نمی‌باشد)؛
۳-
رموز اعظم: در گزارش موارد بیماری و تجربیات وی در سه جلد؛
۴- محیط اعظم: در مفردات؛
۵-
قرابادین اعظم: در داروهای ترکیبی؛
۶-
اسماء الادویه: در بیان اسامی مختلف مفردات؛
۷-
اکسیر اعظم: در علاج بیماری‌ها از سر تا قدم و علاج بیماری‌های کلی مانند حمیات در چهار جلد. معروف است که در تالیف کتاب اکسیر اعظم سی سال کار طاقت فرسا کرده است.
ظاهرا او را اولین و آخرین کسی باید دانست که توانسته است مجموعه دانش
پزشکی اسلاف خود را یکجا در آثار خود گردآوری و تدوین نماید.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
