محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مهمترین اثر ادیبانه
راغب اصفهانی کتاب
محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء» است.
این کتاب شبیه موسوعه‌ای ادبی است. کتاب با اصطلاح «حد» توسط مؤلف تبویب
و فصل بندی شده است. اثر دارای ۲۵ حد است که شامل مسائلی درباره
عقل،
علم،
جهل،
سیادة،
عدالت،
اخلاق و عرفان و... می‌شود.
مطالبی درباره خوردنی‌ها
و نوشیدنی‌ها، پوشیدنی‌ها،
حرفه‌ها
و پیشه‌ها،
عبادات و مسائل عقیدتی،
مرگ و عبرتهای زمانه
و گه گاه نکاتی درباره افلاک
و نجوم و ابرها در آن گنجانده شده است. از این رو کتاب در بین آثاری که بر طرائف
و حکایات پرداخته‌اند یگانه است چرا که فراگیر
و عمیق است. حال
و هوای فکر
و اندیشه بر آن حاکم است. مؤلف در این کتاب بین جدی
و شوخی
و اخبار
و نکته‌های ادبی ملیح جمع کرده است. به گفته خود او چنانکه کسی در مجلس لهو به شناخت لغت
و نحو آراسته نباشد حضورش در آن مجلس چونان
حضور حیوانی رها گشته در بیابان است
و اگر از فضیلت‌های جاویدان طرفی نبسته باشد، دارای عقل
و خردی ناقص است چرا که عقل دو نوع است:
عقل طبیعی و فطری
و عقل مسموع، یعنی عقلی که در اثر تجربه
و شناخت به دست می‌آید.
مؤلف ذیل هر «حد» فصولی
و ذیل هر فصل عناوینی
و ذیل هر عنوان اقوالی را نقل کرده
و به مناسبت ابیاتی پرمعنا از
شعر شاعران می‌آورد. عناوینی که در ذیل فصول آمده است به خوبی بیانگر مطالبی است که تحت آن عنوان قرار گرفته‌اند.
کتاب مجموعه‌ای است که نکته‌ای از نکات حیات واقعی انسانها را فروگذار نمی‌کند
و بدین منظور به دیوان‌های
شعرا و کتابهای امثال
و خاطرات
حکما و ادیبان مراجعه کرده
و از آنها نکات بدیعی را به صورت مختصر
و موجز با حفظ امانت در نقل
و رعایت جانب واقعیت جمع آوری نموده
و در کتاب جای داده است. کتاب این ویژگی را داراست که از ابتذال
و تصنع به دور است چنانچه عیبی در بین باشد آنرا نپوشانده بلکه برملا می‌کند
و در مواردی که ناچار است شاهد مثال بر مطلبی ارائه کند، هر چند شاهد مثال رکیک
و مسخره و مبتذل هم باشد، از آوردن آن به جهت بهره بردن خواننده
و کشف مطلب ابایی ندارد.
چنانچه هزار
و یک شب را از جمله آثاری بدانیم که حکایتهای جالبی را از
عالم خیال و واقعیت جمع آورده است،
محاضرات کتابی است شبیه آن با این تفاوت که راغب در این کتاب در عالم حقایق
و امثال
و عبرتها سیر می‌کند.
۱- بعضی قسمتهای این کتاب در برلین به شماره ۸۳۴۶- ۸۳۴۹، موجود است.
۲- نسخه کتابخانه جمعیة المستشرقین آلمان.
۳- نسخه کتابخانه لیدن به شماره ۴۶۴.
۴- نسخه کتابخانه سلیم آغا به شماره ۹۸۷.
۵- نسخه کتابخانه ایاصوفیا به شماره ۴۲۵۴.
۶- نسخه کتابخانه مشهد ۱۵/ ۳۸، ۱۰۳.
۷- در سال ۱۲۸۷ ق در شهر قاهره چاپ شد.
۸- به صورت حاشیه بر کتاب ثمرات الاوراق فی المحاضرات، نوشته
ابن حجة حموی متوفای سال ۸۳۷ ق نیز چاپ شده است.
۹- نسخه مورد استفاده توسط محقق کتاب مربوط به سال ۱۳۲۶ ق است.
(۱) - دانشنامه قرآن کریم، بهاء الدین خرمشاهی، جاول، ص۱۰۹۱- ۱۰۹۲.
(۲) - اکتفاء القنوع بما هو مطبوع، ادوارد فندیک، ص۳۴۲.
(۳) - مقدمه محقق کتاب.
(۴) - تاریخ الادب العربی، کارل بروکلمان، ج۵، ص۲۰۹- ۲۱۰.
نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
