مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مجموعة نفیسة فی تاریخ الائمة علیهم السلام، اثر تعدادی از
علماء بزرگ
شیعه است که شامل چند کتاب نفیس در تاریخ زندگانی
امامان شیعه می‌باشد.
کتب این مجموعه بدین قرار است: کتابی کهن با نام
تاریخ الائمه از
ابن ابی الثلج،
تاریخ الموالید از
ابن خشاب،
تاج الموالید از
علامه طبرسی،
القاب الرسول و عترته،
المستجاد من کتاب الارشاد از
ابن حسن مطهر حلی،
توضیح المقاصد از
شیخ بهاءالدین عاملی. در این کتاب‌ها سال‌های تولد و وفات
امامان و همچنین ذکر وقایع بعضی از ایام ماه قمری ذکر شده است.
نجاشی کتابی به نام تاریخ الائمه به
ابن ابی الثلج نسبت می‌دهد. این کتاب در این مجموعه نفیسه در قم، ۱۳۹۶ ق به چاپ رسیده است،
سند روایت آن در
اجازات به تصریح
آیت‌الله مرعشی در مقدمه همین مجموعه سندی متصل است؛ اما شواهدی در متن این اثر وجود دارد که نشان می‌دهد، شخص دیگری نکاتی بر آن افزوده است (این شخص شاید
ابوعلی عمادی راوی کتاب بوده است)، از جمله از نیابت
حسین بن روح و
ابوالحسن سمری و آغاز
غیبت کبری سخن به میان آمده است و حال آن که حتی اگر درگذشت
ابن ابی الثلج را در ۳۲۵ ق بدانیم، وی نیابت سمری (۳۲۶- ۳۲۸ ق) غیبت کبری (۳۲۸ ق) را نمی‌توانسته است، درک بکند.
کتاب بعدی که در این مجموعه گرد آمده
مسار الشیعه است که
التواریخ الشرعیة نیز خوانده شده است، یکی از رسائل عالم بزرگ
شیعه،
شیخ مفید (۳۳۶- ۴۱۳ ق)، و در موضوع خود از دیرینه‌ترین یادگارهای میراثی
امامیه به شمار می‌رود.
مسار الشیعه، نوعی تقویم دینی- تاریخی است برای متدینان. شیخ مفید در این رساله مناسبت‌ها و یادبودها و روزهایی را که از حیث تاریخ
دین یا اعمال عبادی اهمیت دارند (مانند
موالید و
وفیات و
عید غدیر و
عید فطر و...) می‌شناساند و احیانا درباره رخدادهای تاریخی این روزها یا بایسته‌های رفتاری آن به توضیح و روشنگری می‌پردازد.
این کتاب آن سان که از عناوین ابوابش پیداست و پیش گفتارش نیز نشان می‌دهد، تنها در بردارنده یادکرد مناسبت‌های خوش و شادی آفرین نیست، بلکه مناسبت‌های اندوه بار را نیز در بر دارد.
از همین روی این که در نامگذاری کتاب مسار الشیعه آمده است و بس، نه درست است و نه درونمایه کتاب را می‌رساند و نه با هدف نویسنده سازگار می‌افتد.
از پیش گفتار کتاب چنین بر می‌آید که نام آن از این قرار باشد:
«مختصر فی تاریخ ایام مسار الشیعه و اعمالها من القرب فی الشریعه، و ما خالف فی معناه»؛ یعنی: مختصری در تاریخ ایام شادمانی شیعه و اعمال تقرب آفرین اش در
شریعت، و آنچه در معنا مخالف آن باشد.
این عنوان، تاریخ‌های ایام شادمانی و ایام اندوه و اعمال و
عبادات تقرب آفرین هر یک را در بر می‌گیرد.
کسانی هم که این کتاب را التواریخ الشرعیه نامیده‌اند و بس، باز از یادکرد اعمال که بخشی کلان از درونمایه کتاب را تشکیل می‌دهد، غفلت کرده‌اند.
شیوه شیخ در تالیف این کتاب، آن است که:
اولا: در یادکرد مناسبت‌ها و شرح وقایع، با تکیه بر دیگر مؤلفاتش که ویژه این مقصود پرداخته- مانند کتاب المزار و الارشاد و المقنعه که بدان‌ها احاله می‌کند- بنا را بر گزیده گویی و کوتاه سخنی می‌نهد. تنها در برخی مناسبت‌ها لختی به تفصیل سخن رانده است، مانند
روز غدیر که
شعر حسان را در آن مناسبت یاد کرده؛ و نیز مناسبت
بیتوته امام علی علیه‌السّلام بر بستر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در شب هجرت که آن حضرت بدین عمل، خود را بلاگردان
رسول خدا ساخت و شیخ آن را با
حدیث غار همراه گردانیده است.
ثانیا: کتاب را بر ترتیب ماه‌های عربی سامان داده و با «
ماه رمضان» آغاز کرده و آن را از چند روی نخستین ماه قلمداد نموده است:
۱- به سبب تقدمش در آیات محکم قرآنی.
۲- از آن روی که نزد
خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نخستین ماه
دین اسلام است.
۳- از آن روی که این ماه برهان جدایی میان
ماه‌های حرام است و
ماه رجب از آنها است.
این وجه سوم به سبب خللی که در دست نوشت‌های موجود هست، برای ما روشن نشد و باید بازکاوی گردد.
گویا تنها
شیخ مفید چنین ترتیبی را از برای ماه‌های سال عربی آورده است و جای آن هست که متخصصان پژوهش در کم و کیف
تاریخ اسلام، به تحقیق در آن بپردازند.
ثالثا: شیخ پس از آن که مناسبت‌های مختلف را در ماه‌ها یاد می‌کند، تحت عنوان هر مناسبت، اعمال
واجب و
مستحبی را که در آن مناسبت وارد شده است، بنابر
روایات و
اخبار رسیده از
اهل بیت علیه‌السّلام ، مذکور می‌دارد.
البته طبیعی است که برخی عبادات تفصیلی و تفاصیل برخی عبادات، در رساله کوچکی چون مسار الشیعه نگنجد.
نمونه را، شیخ در شمار
مستحبات نیمه ماه رجب، خواندن
نیایش ام داود را بر می‌شمرد و می‌نویسد: «این
نیایش در نگارش‌های هم کیشان ما به نحو مبسوطی که در اینجا- به سبب اختصاری که پیش گرفته‌ایم- در نمی‌گنجد، آمده است».
از نکات جالب مسار الشیعه دستورالعملی است که شیخ در مورد
ختم قرآن کریم در ماه رمضان ارائه می‌کند. بنابراین دستورالعمل در هر شب ماه رمضان یک جزء از
قرآن و هر جزء سه بار
تلاوت می‌گردد. بدین ترتیب هر یک از
مؤمنان در ماه رمضان سه بار
قرآن کریم را ختم می‌کند.
کتاب بعدی در این مجموعه کتاب
تاج الموالید از
علامه طبرسی است که در چهارده باب، به ترتیب از
پیغمبر اسلام تا
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف، به تاریخ زندگانی این
ائمه پرداخته است.
تاریخ موالید ائمه و وفیاتهم کتابی دیگر این مجموعه از شیخ
ابی محمد عبدالله بن النصر
ابن الخشاب البغدادی (قده المتوفی سنه ۵۶۷) است که این کتاب نیز در چهارده بخش به معرفی زندگی اهل بیت پرداخته است.
کتاب بعدی تحت عنوان
القاب الرسول و عترته می‌باشد که به روش
محدثان اسلامی، به بیان فضایل و مناقب
ائمه اطهار علیه‌السّلام ، با بهره وری از روایات و احادیث، پرداخته است.
این رساله از تالیفات
قطب‌الدین راوندی (م ۵۷۳ ق) دانسته شده است. این مجموعه در سیزده باب تنظیم گشته و باب سوم آن، مخصوص
امام حسن و
امام حسین علیه‌السّلام می‌باشد.
کتاب بعدی این مجموعه منسوب است به
جمال‌الدین الحسن بن یوسف العلامه الحلی (۶۴۷ و ۷۲۶).
این اثر در اوایل نیمه دوم
قرن هفتم هجری نوشته شده و مشتمل بر دوازده باب و هر باب دربردارنده چند فصل است.
در این کتاب، مختصری از تاریخ دوازده امام علیه‌السّلام یاد شده که متضمن
نص بر
امامت، تاریخ
ولادت، تاریخ
شهادت، مختصری از فضایل و مناقب، نام
فرزندان امامان علیه‌السّلام ، درباره
حضرت امیرالمؤمنین وامام حسن و امام حسین علیه‌السّلام و
امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف بیشتر بحث نموده است.
پایان‌بخش کتاب، دوازده فهرست به این شرح است: الآیات، الاحادیث، الاعلام، الاماکن، الفرق، الابیات الشعریه، الملابس، الحیوانات، الاسلحه، الوقایع، مصادر التحقیق والموضوعات.
کتاب آخر این مجموعه، کتاب
توضیح المقاصد از
شیخ بهاءالدین عاملی متوفای سال ۱۰۳۰ ق می‌باشد که این کتاب در دوازده فصل به ذکر ماه‌های قمری سال پرداخته و وقایعی را که در روزهای این ماه‌ها رخ داده و در تاریخ وجود داشته، ذکر کرده است.
۱- متن و مقدمه کتاب.
۲- مجله علوم حدیث، فصلنامه علمی- تخصصی علوم حدیث، عنوان مقاله: تازه‌های نشر، نویسنده: صادق حائری جم.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
