مجمع المسائل (للگلبایگانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
كتاب "مجمع المسائل" توضيح المسائل
آیت الله گلپایگانی از جملۀ كتابهایی است كه به سبك سؤال و جواب تأليف شده و مجموعه‌اى بسيار نفيس و گرانبها و حاوى فروع بسيار و نكات فقهى زيادى است.
آیت الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی ، در ماه ذى قعدۀ سال ۱۳۱۶ هجرى قمرى، در شهرستان
گلپایگان قرار دارد، در خانوادۀ
علم و
سیادت و
تقوا ديده به جهان گشود، حضرت آيت الله
گلپايگانى در زادگاه خويش( گلپايگان) پس از خواندن مقدمات به تحصيل علوم دينى پرداخت، و در سال ۱۳۳۶ هجرى قمرى در ۲۰ سالگى وارد حوزۀ
اراک گرديد. بعد از هجرت
آیت الله حائری به قم بنا به دعوت ایشان وارد اين شهر شده و تا پايان عمر، يعنى قريب ۷۴ سال در اين شهر مقدس باقى ماند.
اندك زمانى از تأسيس حوزه نگذشته بود كه دو مرجع بزرگ،
آیت الله نائینی و
آیت الله اصفهانی با فشار دولت
انگلیس از طرف حكومت وقت
عراق به
ایران تبعيد شدند و از آن جهت كه هيچ جا براى
اقامت آنان در ايران مناسب‌تر از
حوزۀ علمیّۀ قم نبود، در اين شهر رحل اقامت افكنده و به افاده و افاضه در آن پرداختند، آيت الله
گلپايگانى تقريبا ۷ سال از محضر علمى
آیت الله العظمی بروجردی بهره برد و پس از درگذشت آيت الله بروجردى ادارۀ حوزه به عهدۀ شخصيت‌هايى گذارده شد كه ايشان يكى از آنها بود. در جلسه‌اى كه پس از درگذشت آيت الله بروجردى در بيت ايشان تشكيل گرديد آيت الله
گلپايگانى نيز شركت داشت و قرار شد زعامت حوزه را با همكارى ساير بزرگان مشتركا بر عهده گيرند.
حضرت آيت الله
گلپايگانى با رهبر كبير انقلاب
امام خمینی - قدس سره- از دير باز ارتباطى صميمى و بسيار نزديك داشتند. سابقۀ اين روابط به هفتاد سال پيش و محفل درس استاد بزرگوارشان مرحوم آيت الله حايرى مى‌رسد. در آنجا بود كه اين دو بزرگوار با يكديگر آشنا شده و اين آشنايى به صميميت و يكرنگى مبدل شده و پس از هجرت مرحوم حايرى به
قم در ۱۳۴۰ هجرى قمرى ادامه يافت.
اين خورشيد فقاهت سرانجام پس از ۳۲ سال
مرجعیت و نزديك به ۷۰ سال تدريس در حوزۀ علميّه و بعد از ۹۸ سال زندگى پربار و با بركت در عصر پنجشنبه ۲۴
جمادی الثانی ۱۴۱۴ هجرى قمرى، برابر با ۱۸
آذر ماه ۱۳۷۲ هجرى شمسى، دعوت حق را لبيك گفت و در جوار حرم مقدس
حضرت معصومه علیها سلام به خاك سپرده شد.
علم
فقه يكى از مقدّسترين علوم ارزندۀ اسلامى است كه نمايشگر ديد وسيع و همه جانبۀ
اسلام مى‌باشد و آدمى را به احكام الهى و اصول عالى زندگى آشنا مى‌سازد. فقه، عهده‌دار بيان روش اصيل بندگى خداوند و كيفيّت صحيح و انسانى روابط جامعه و متكفّل نشان دادن عاليترين نظامات حياتى است.
فقه ناظر نواحى مختلف زندگى
انسان است و از اين رو هر چه با زندگى انسان تماس و سر و كار دارد مورد حكمى از احكام فقهى است و هيچ يك از زندگى فردى و اجتماعى، بى‌نياز از فقه نيست و بشر در هر حالى نياز كامل به فقه يعنى
علم به احكام دارد. دورانهاى كودكى و جوانى و پيرى و حالات مختلف آدمى از خواب و بيدارى و سيرى و گرسنگى و فقر و غناى او هر يك مورد حكم بلكه احكامى از فقه است. كارها و كسبها، صنايع و اكتشافات،
تجارت و زراعت و بهداشت و پژوهش علوم و دانشها، نظامات حكمرانى و سياست و ادارۀ مملكت و فرهنگ و
اقتصاد ، همگى بستگى به علم فقه دارد و خلاصه فقه، مساوى با نظام بهزيستى كامل است و به همين دليل از جملۀ علومى است كه داراى اهميّت فوق العاده‌اى است.
علم فقه در عصر«
پیامبر اکرم صلی اللّٰه علیه و آله و
ائمه اهل البيت عليهم السّلام» پژوهندگان زياد و رونقى چشم‌گير داشته و مورد توجّه پيروان دين بوده بويژه در زمان
امام باقر و
امام صادق عليهما السّلام كه بحدّ اعلاى اوج خود رسيده و دانشمندان بسيارى در مسائل مختلف دينى و فروع احكام در محضر آن دو پيشواى بزرگ
شیعه پرورش يافتند. در اعصار ائمّه طاهرين عليهم السلام عهده‌دار بيان احكام الهى، خود امامان بودند و نيز اين موضوع به عهدۀ اصحاب و شاگردان مخصوصى هم گذاشته مى‌شد مردان فاضل و مايه‌دار و با فضيلتى مانند
زراره و
محمد بن مسلم و
ابو بصیر و
ابان بن تغلب ، مسائل
حلال و
حرام و احكام دين را در
اختیار مردم مى‌گذاشتند و خود ائمّه، مردم را به آنان
ارجاع مى‌دادند.
اعصار امامان كم كم گذشت و دوران
غیبت ولىّ امر علیه السلام فرا رسيد و بيان حلال و حرام و روشنگرى برنامه‌هاى زندگى جامعه، يكسره واگذار به علما گرديد و موضوع
فتوی و نيز موضوع
تقلید بصورت خاصّى رواج كلّى گرفت كتابها در فقه شيعه تأليف شد كتابهاى ارزشمندى در فقه، با استدلالات محكم و ادلّه و براهين قوى نوشته شد كتابهائى جامع همۀ ابواب فقهى و كتابهائى حاوى قسمتى از ابواب فقهى و كتابهائى مخصوص يك مسألۀ فقهى مانند
نماز در لباس مشكوك و يا مسألۀ
قبله و يا مسألۀ
نماز جمعه و يا
نماز مسافر تأليف نمودند كتب فقهى در متفردّات
امامیه مانند
انتصار سید مرتضی و در مسائلى كه بين فقهاء شيعه مورد
اختلاف است مانند
مختلف علاّمه نوشته شد.
در فروعى كه دليل خاصّ دارد كتبى خاصّ و در فروعى كه نصّ مخصوص ندارد كتبى جدا نوشتند كه كتاب
نهایۀ شیخ طوسی از قبيل اوّل و كتاب
مبسوط ايشان از قبيل دوّم است، كتابها در نقل اقوال فقها تأليف شد كه
مفتاح الکرامه در اين اواخر از آن نمونه است.
كتابهائى مختصر و كتابهائى مفصّل تأليف گرديد حتّى گاهى يك
فقیه كتابهاى متنوّع دارد از جملۀ آنها
علامه حلی است كه يك كتابش
تبصره است كه از متون فقهى مختصر بشمار مى‌رود.
و كتاب ديگر او
تذکره است كه مفصّل و مستوفى است،
خلاصه آن كه با تمام قوا براى پيشروى فقه كوشيدند و تر و خشكى را مجهول و مبهم نگذاشتند كار را بر مردم آسان ساختند آنان را از تحيّر نجات داده، و ايتام
آل محمد صلی الله علیه وآله را كفالت فرمودند، و از اين رو در خور هر گونه تعظيم و ستايشند.
خوشبختانه شيعه، در پرتو الهام از مكتب
اهل بیت در همۀ اعصار، اهميّت خاصّى براى
احکام شرعی و فرا گرفتن و آموختن آن قائل بوده، و چون كاملا مسلّم بوده كه فقها ابواب احكام خدايند از اين رو همواره براى استفادۀ احكام الهى و برنامه‌هاى زندگى، مراجعه به آنان كرده و مى‌كنند و يا از رساله‌هاى آنان بهره‌مند مى‌گردند، و گاهى آن قدر در مورد احكام الهى سؤال و پرسش از عالمى بزرگ و فقيهى نامدار شده كه خود تشكيل يك كتاب مستقلّ و بزرگ داده و رساله‌هايى كه بصورت سؤال و جواب در دسترس است غالبا از همين گونه پرسشها صورت گرفته كه در خلال دورانى از فقيهى مورد توجّه در هر عصرى شده و بعدها در دسترس عموم قرار گرفته است و لذا قسمتى از رساله‌ها و كتب فقهى مختلفى كه داريم بصورت سؤال و جواب است هر چند كه گاهى طرح اين پرسشها و پاسخها از طرف مؤلف و بعنوان روش آسان براى ياد گرفتن بكار رفته و مسبوق به سؤالى از كسى و جائى نيست.
تعداد عمده‌اى از بزرگان، كتابهاى سؤال و جواب داشته‌اند. از جملۀ كتابها كه به سبك سؤال و جواب تأليف شده كتابى است كه در دست شما خوانندۀ عزيز است و خود مجموعه‌اى بسيار نفيس و گرانبها و حاوى فروع بسيار و نكات فقهى زيادى است. و محتواى آن استفتائات گوناگونى است كه از داخل و خارج كشور از شهرها و قرى و قصبات از پيشگاه مبارك مرجع بزرگوار و عالى قدر شيعه« حضرت آية اللّٰه العظمى آقاى
حاج سيّد محمّد رضا گلپايگانى قدس سره» شده و آن
مرجع عظيم اسلامى جواب فرموده‌اند.
سؤالات مذكور پس از جواب و قبل از
ارسال به سوى سؤال كنندگان در بيت مرجعيّت واگذار به مسئول استفتائات شده و در دفتر مخصوص استفتائات به ضميمۀ جواب وارد كرده‌اند و بعدها به خواهش گروهى از فضلا و مقلّدين معظّم له در معرض چاپ قرار گرفته و از اين رو بعضى از فضلاى محترم از تلامذه و شاگردان آن زعيم عالى قدر كه با مبانى فقهى و آراء و فتاوى مباركشان آشنايى كامل داشته‌اند، آن استفتائات را مرتّب نموده و هر يك را در باب ويژه و مناسب قرار داده مكرّرات از سؤالها را اسقاط نموده‌اند.
ليكن در اينجا اذهان خوانندگان را به نكاتى چند توجّه مى‌دهيم:
۱- چون كتاب حاضر استفتائات مختلف از اشخاص مختلف است گاهى پرسش كننده عالمى برجسته و فاضل بوده و ديگر گاه محصّل و طلبه‌اى مشتغل و زمانى دانشجو و دانش آموز و گاهى كاسب و بازارى و كشاورز، گاهى از شهرها و زمانى از روستاها لذا سؤالها از نظر علمى يك نواخت نيست و قهرا جوابها هم به مناسبت استفتائات، در يك سطح و يك
افق نمى‌باشد و خلاصه گاهى سؤالات علمى و فنّى شده جواب هم قهرا علمى است و حتّى احيانا سؤال به
زبان عربی بوده و جواب هم به عربى داده شده است.
۲- گاهى عبارات غير مأنوس و الفاظ و مطالب مكرّر و حتّى اصطلاحات محلّى در پرسشها به چشم مى‌خورد معلوم باشد كه اين منتسب به عدم توجّه ناظرين و مباشرين نبوده بلكه اتّفاقا كوشش شده كه عبارات و الفاظ و مطالب، تنقيح و تهذيب گردد ليكن چون گاهى، دست بردن در الفاظ و تصرّف در مطالب موجب
اخلال به مطلب و بهم خوردگى مقصد پرسش كننده مى‌شده بدين جهت از تصرّف زياد خوددارى شده است.
۳- گاهى استفتائى شبيه به استفتاء ديگر و يا عين آنست( و هم چنين در ناحيۀ جواب) و مع ذلك هر دو
استفتاء ذكر شده در اينجا بايد توجّه داشت كه هر چند ظاهر ابتدائى هر دو يكى است و ليكن با دقّت كه مى‌نگريم در هر يك از دو سؤال، نكته‌اى اضافه است كه در ديگرى نيست و نيز هر يك از دو جواب مشتمل بر مطالبى است كه در ديگرى نيست علاوه بر اين كه بسيارى از اين سؤالها نمونه‌ها و مصاديق است و در نظر بسيارى از مردم اختلاف در مصاديق موجب توهّم اختلاف حكم مى‌باشد از اين رو هر يك جداگانه ذكر شده است.
۴- علاوه بر مسائلى كه قبلا تنظيم شده بود اخيرا مسائلى زياد از دفترهاى مختلف استفتائات
استخراج شده و در ابواب مناسب خود ادغام و درج گرديده است.
۵- قسمتى از اين مسائل است كه ممكن است بنظر سطحى و بينش ابتدائى بعضى متناسب با عنوان باب نباشد ولى با كمى تأمّل و يا مختصر آشنايى با كتب فقهى استدلالى، از قبيل تذكره و
تحریر الاحکام و
دروس و
مسالک و
روضه و
ریاض و
کشف اللثام و مخصوصا
حدائق و
جواهر و امثال اينها، تناسب ذكر آن گونه مسائل، آشكار مى‌شود.
۶- در جواب بعضى از اين پرسشها آثار انزجار و نفرت مرجع بزرگوار« حضرت آية اللّٰه العظمى آقاى
گلپايگانى مدّ ظلّه العالى» از اعمال و برنامه‌هاى دولت، مشاهده مى‌شود اينك خوانندگان را توجّه مى‌دهيم به اين كه مسائل مزبور، مانند اكثر قريب به اتّفاق مسائل ديگر كتاب، مربوط به دوران سياه و فصل شوم رژيم طاغوتى و نظام ننگين و ضدّ خدائى واژگون شده است.
مجمع المسائل نویسنده:آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
