مَثانی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَثانِی: (سَبْعاً مِّنَ الْمَثانِی) «
سَبْع» در لغت به معنای هفت و
«مَثانِی» به معنای
دوتاها است.
بیشتر مفسران و روایات،
«سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» را کنایه از سوره «
حمد» گرفته‌اند، زیرا سوره «حمد» بنا بر معروف، هفت آیه است و از این نظر که، به خاطر اهمیت این سوره و عظمت محتوایش، دو بار بر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل گردیده است و یا این که از دو بخش تشکیل شده (نیمی از آن،
حمد و ثنای خداست و نیمی از آن، تقاضاهای
بندگان است)؛ و یا این که دوبار در هر
نماز خوانده می‌شود، به این جهات، کلمه
«مَثانِی» یعنی دوتاها بر آن اطلاق شده است.
بعضی از مفسران نیز این احتمال را داده‌اند که: «سبع اشاره به هفت سوره بزرگ آغاز
قرآن است، و مَثانِی کنایه از خود قرآن، ، چرا که قرآن دو بار بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نازل شد یک بار به طور جمعی، و یک بار تدریجی و به حسب نیازها و در زمان‌های مختلف. بنابراین، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» یعنی هفت سوره مهم، از مجموعه قرآن.
«مَثانی» چنان که «
زمخشری» در «
کشّاف» آورده،
ممکن است جمع «
مُثَنّی» (بر وزن مصلّی) به معنای مکرّر بوده باشد، و یا جمع
«مَثنی» (بر وزن مبنا) از تثنیه به معنای تکرار گرفته شده است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
مَثانِی:(وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظيمَ) (ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم داديم!)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: سبع مثانى بطورى كه در روايات زيادى از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وارد شده و به وسيله امامان
اهل بیت (علیهم‌السّلام) تفسير شده سوره حمد است و با بودن اين همه روايات، ديگر نبايد اعتنايى به گفته بعضى كرد كه گفته‌اند: مقصود از آن، هفت سوره طولانى است. و آن بعضى ديگر كه گفته‌اند: مراد از آن، حم هاى هفتگانه است. و بعضى ديگر كه گفته‌اند: مقصود از آن، هفت صحيفه‌ای است كه از آسمان بر انبياء نازل شده؛ زيرا اين اقوال نه دليلى از كتاب خدا دارد و نه از
سنت.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتَابًا مُّتَشابِهًا مَّثانیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلينُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلى ذِكْرِ اللَّهِ ذلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدی بِهِ مَنْ يَشاءُ وَ مَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ هادٍ) (
خداوند بهترين سخن را نازل كرده، كتابى كه آياتش در لطف و زيبايى و عمق و محتوا همانند يكديگر است؛ آياتى مكرر دارد با تكرارى شوق‌انگيز كه از شنيدن آياتش لرزه بر اندام كسانى كه از پروردگارشان مى‌ترسند مى‌افتد؛ سپس برون و درونشان نرم و متوجّه
ذکر خدا مى‌شود؛ اين
هدایت الهی است كه هركس را بخواهد با آن راهنمايى مى‌كند؛ و هركس را خداوند
گمراه سازد، هيچ راهنمايى براى او نخواهد بود.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: مثانى - اين كلمه جمع مثنيه است كه به معناى معطوف است، و قرآن را مثانى خوانده، چون بعضى از آياتش انعطاف به بعضى ديگر دارد، و هر يك ديگرى را شرح و بيان مى‌كند، بدون اينكه اختلافى در آنها يافت شود و يكديگر را نفى و دفع كنند، هم چنان كه فرموده:
(أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً) (دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مَثانِی»، ص۵۰۳.
