• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

متناقضتان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


متناقضتان، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای دو قضیه غیر قابل اجتماع بر صدق یا کذب است.


تناقض، يکي از اقسام تقابل و نسبت بين دو امرى است که يکى از آن دو به حسب لفظ، اثباتى و ديگرى سلب آن است با قطع نظر از اينکه امر اثباتى در خارج هم موجود باشد يا نباشد و مفرد (داراي نسبت حکمیه) باشد يا مرکب (فاقد نسبت حکميه). بنابراين تناقض به دو صورت است:
[۱] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۵۳.    
[۲] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۷۴-۷۵.    


۱.۱ - تناقض مفردات

تقابل ميان دو مفرد به صورت ایجاب و سلب است، به گونه‌اى که ارتفاع و اجتماع آن دو در يک مکان، يک زمان و از جهت واحد محال است؛ مانند انسان و لاانسان و وجود و لاوجود (عدم)؛ که نمى‌شود هر دو در يک چيز اجتماع کنند يا از آن رفع شوند.
[۳] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۵۵.    


۱.۲ - تناقض قضايا

هرگاه دو قضیه با اتفاق در موضوع و محمول و لواحق این دو، هم در کیف و هم در کم اختلاف داشته باشند، آن دو قضیه را «متناقضتان» و نسبت میان آن‌ها را «تناقض» خوانند. صدق هر یک از دو قضیه متناقض مستلزم کذب دیگری، و کذب هر کدام مستلزم صدق دیگری است.
[۴] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ۲۷.    
مانند: هيچ فلزى عايق نيست و بعضى از فلزات عايق‌اند. شرط تناقض قضايا اختلاف در کمّ، کيف و جهت، و اتحاد در هشت چيز (موضوع، محمول و لواحق آنها يعني اضافه، شرط، قوه و فعل، جزء و کل و مکان و زمان) است که در شعر ذيل جمع‌اند:
در تناقض هشت وحدت شرط دان وحدت موضوع و محمول و مکان
وحدت شرط و اضافه، جزء و کل قوه و فعل است در آخر زمان
بعضي از متأخران، وحدت حمل را نيز بر اين هشت شرط افزوده‌اند.
[۵] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۱۶.
[۶] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۵.
[۷] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۹۵.    


در قضایای جزئیه و قضایای مهمله تضاد و تداخل متصور نیست اما تناقض و دخول تحت تضاد متصور است. در قضایای محصوره، موجبه کلیه با سالبه جزئیه، و موجبه جزئیه با سالبه کلیه نقیض همدیگراند. مثال موجبه کلیه و سالبه جزئیه: «هر انسانی خطاکار است» و «بعضی انسان‌ها خطاکار نیستند». و مثال موجبه جزئیه و سالبه کلیه: «بعضی دانشمندان فاسق هستند» و «هیچ دانشمندی فاسق نیست».
[۸] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۰۴.
[۹] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۶۶.
[۱۰] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۴۶-۳۴۷.    


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۵۳.    
۲. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۷۴-۷۵.    
۳. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۵۵.    
۴. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ۲۷.    
۵. ↑ خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۱۶.
۶. ↑ گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۵.
۷. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۹۵.    
۸. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۰۴.
۹. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۶۶.
۱۰. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۳۴۶-۳۴۷.    


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «متناقضتان»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.    



جعبه ابزار