مبصر بالذات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مبصر بالذات، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای شئ قابل رؤیتِ بدون واسطه است.
مبصَرات، از اقسام
کیف محسوس، به معنای محسوس به حاسّه بَصَر و بینائی است، و بر دو نوع است: مبصَر بالذات یا «اوائل مبصرات»، و مبصَر بالعَرَض یا «ثوانی مبصرات».
مبصَر بالذات، عبارت است از رنگها و نورها. هر یک از رنگ و نور دو طرف دارد، در رنگها سیاهی و سفیدی که با هم
تضاد دارند، و در نورها اقوی و اضعف. رنگ در
ادراک، بر نور توقف دارد نه در اصل وجود. و رنگ و نور از نظر حس متغایراند ( نه آن که نور همان رنگ است که ظاهر شده است). هر یک از این دو قابل شدّت و ضعف می‌باشند. نور عین
جسم نیست ( چنان که بعضی پنداشته‌اند) بلکه عَرَضی است قائم به محل. و ظلمت، عدم نور است در چیزی که شأن آن نور است ( نه چنان که بعضی پنداشته‌اند که ظلمت هم امری وجودی است).
ثوانی مبصرات یا مبصَر بالعَرَض، مانند: اطراف جسم (سطح، خط و نقطه) ،
حجم، بُعد، وضع، شکل، تفرق، اتصال، عدد،
حرکت،
سکون، ملاست، خشونت، شفافیت، کثافت، ظل، ظلمت، حسن، قبح، تشابه و اختلاف و فروع اینها، مانند
ترتیب که در
مقوله وضع داخل است، و نقوش مثل کتابت و جز آن که در
ترتیب داخل است، و
استقامت،
انحنا، تحدّب و تقعّر که در شکل داخل است، و کثرت و قلت که به عدد مربوط است، و ضحک و بکاء که در شکل و حرکت داخل است، و بُشر و طلاقت و عبوس و تقطیب که داخل در شکل و سکون است، و رطوبت که از سیلان ادراک می‌شود، و یبوست که از تماسک دیده می‌شود، اینها همه به وسیله اوایل مبصرات ادراک می‌شوند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• آیتى، محمد ابراهیم، مقولات و آرای مربوط به آن.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مبصر بالذات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.
