• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن یزید مبرد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوالعباس محمد بن یزید مبرد (۲۱۰-۲۸۵ق)، از پیشوایان ادبیات عرب قرن سوم هجری قمری در بغداد بود.



ابوالعباس محمد بن یزید بن عبدالاکبر بن عمیر ازدی ثمالی بصری مبرد یمانی، اهل بصره و محل سکونتش بغداد بود. در سال ۲۱۰ق و به قولی ۲۰۷ق دیده به جهان گشود. نسب او به ثماله که طایفه‌ای از ازد بود، می‌رسد. مبرد خود را اصالتاً یمنی می‌دانست و بر همین اساس دختر حفصی، مغنی، را که از بزرگان یمن بوده، به عقد خود در آورد. او نحو را از بزرگانی چون ابوعثمان مازنی و ابوعمر جرمی فرا گرفت و از مازنی سجستانی و سایر ادبای عصر خویش روایت کرده است. او را فردی زبان آور، اخباری، علامه، فصیح، ثقه و خوش‌چهره معرفی کرده‌اند. افرادی چون نفطویه، صولی، احمد دینوری و اسماعیل صفار از وی روایت کرده‌اند.


گویند که چون مازنی کتاب الالف و اللام را تالیف کرد، چند مساله مشکل آن را از مبرد پرسید و چون او به صورتی بسیار نیکو پاسخ داد، مازنی گفت: برخیز که تو مبرِّد، یعنی اثبات کننده حق می‌باشی. سپس کوفیان حرکت راء را تبدل به فتحه کردند و بر این اساس، وی به «مبرَّد» مشهور گردید. ابن خلکان وجوه دیگری را نیز برای این نام‌گذاری ذکر کرده است.


به نوشته ابن ندیم، مبرَّد بخش اول کتاب سیبویه را نزد جرمی، و بخش آخر آن را نزد مازنی قرائت کرد. وی تا سال ۲۴۶ق در بصره می‌زیست، سپس به درخواست متوکل خلیفه عباسی (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ق) به «سر من رای» (سامرا) رفت و چون متوکل در سال ۲۴۷ق به قتل رسید، به بغداد رهسپار شد و در آنجا مورد احترام امیر محمد بن عبدالله بن طاهر قرار گرفت. او مجانی تدریس نمی‌کرد، بلکه به مقداری که از افراد مزد می‌گرفت به آنان علم می‌آموخت.
[۹] مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۱، ص۷، مقدمه.
به نوشته منابع، وی در شعر هم دستی داشت. نمونه‌ای از سروده‌های وی را صفدی ذکر کرده است.


مبرد کتاب‌های زیادی تالیف نمود که مشهورترین آنها الکامل است که از معروف‌ترین کتاب‌های ادبی قرن سوم و یکی از اصول و ارکان علوم ادبی می‌باشد. ابن خلدون در مقدمه خود آن را یکی از چهار کتاب مهم ادبی به حساب می‌آورد. سایر آثار و کتاب‌های مبرد به این شرح است: الروضه المقتضب الاشتقاق الانواء و الازمنه القوافی الخط و الهجاء المدخل الی سیبویه المقصور و الممدود المذکر و المؤنث معانی القرآن که به کتاب تام معروف شده احتجاج القرائه (القراات) الرسالة الکامله الرد علی سیبویه قواعد الشعر اعراب القرآن الحث علی الادب و الصدق قحطان و عدنان الزیادة المنتزعة من سیبویه المدخل فی النحو شرح شواهد کتاب سیبویه ضرورة الشعر ادب الجلیس الحروف فی معانی القرآن الی سورة طه معانی صفات الله جل و جلاله الممادح و المقابح الریاض المونقه اسماء الدواهی عند العرب الاعراب الجامع التعازی الوشی فقر کتاب سیبویه العروض کتاب الاوسط للاخفش الناطق البلاغه شرح کلام العرب و تلخیص (تخلیص) الفاظها و مزاوجة کلامها و تقریب معانیها ما اتفقت الفاظه و اختلاف معانیه فی القرآن طبقات النحویین البصریین و اخبارهم الفاضل و المفضول العبارة عن اسماء الله تعالی الحروف التصریف شرح الفصیح فی اللغة شرح المقدمه الاعتنان اولاد السراری الاختیار الشافی الفتن و المحن الکافی فی الاخبار و المقرّب.
[۱۴] مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۱، ص۱۴-۱۶، مقدمه.



مبرد در ماه شوال ۲۸۵ق از دنیا رفت و در گورستان باب الکوفه به خاک سپرده شد.


۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۵۱.    
۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۳.    
۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۴، ص۱۵۱.    
۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۲۹۹.    
۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۵۷۶.    
۶. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۶۷۹.    
۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۲۱.    
۸. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۳.    
۹. مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۱، ص۷، مقدمه.
۱۰. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۴۲.    
۱۱. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۷۶۳.    
۱۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۳.    
۱۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۲۰-۲۱.    
۱۴. مبرد، محمد بن یزید، الکامل، ج۱، ص۱۴-۱۶، مقدمه.
۱۵. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۱، ص۲۷۱.    
۱۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۲، ص۳۸۸.    
۱۷. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۴۹۲.    
۱۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۱۴۴.    
۱۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۱، ص۴۱۰.    
۲۰. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۳، ص۱۱۷.    
۲۱. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۷۹.    
۲۲. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۳۰.    
۲۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۲، ص۱۱۴.    
۲۴. داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۲۶۹.    
۲۵. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۳۵۶.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۷۳۷-۳۳۸، برگرفته از مقاله «محمد مبرد».






جعبه ابزار