مباحث فی علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب مباحث فی علوم القرآن به
زبان عربی اثر دکتر
صبحی صالح و در مورد مباحثی پیرامون
علوم قرآنی است ، که در آن بعضی از موضوعات مهم از قبیل، علم مکی و مدنی، پدیده وحی- اعجاز قرآن و.. بحث شده است.
مطالب و مباحث کتاب، همانگونه که مؤلف در مقدمه آن می‌گوید دارای نظم و ترتیب منطقی می‌باشد که از مساله «
وحی » شروع شده و به موضوع «اعجاز قرآن» خاتمه پیدا می‌نماید. نویسنده کتاب دکتر صبحی صالح از محققان، نویسندگان و اساتید رشته‌های علوم اسلامی و فقه اللغة
دانشکده ادبیات دانشگاه لبنان می‌باشد که چندین نوبت کتاب مذکور را در دانشگاه
دمشق تدریس نموده، و این نشانه آن است که کتاب، دارای ویژگیهای خاصی است که مورد اقبال دانشگاهیان واقع شده است. این کتاب از
زمان چاپ اول (که در سال ۱۹۵۸ میلادی صورت گرفته) تا کنون بصورت کامل به
فارسی ترجمه نشده است. حجة الاسلام
محمد مجتهد شبستری باب اول و دوم آنرا با نام: «پژوهشهایی درباره قرآن و وحی» ترجمه نموده و بخشهای دیگری از آن نیز توسط دکتر
محمد علی لسانی به فارسی ترجمه شده است. لذا شایسته است که ترجمه کامل این کتاب ارزشمند توسط صاحب نظران و خبرگان اهل فن مورد نظر قرار گیرد تا فارسی زبانان بتوانند از آن بهره کافی ببرند دکتر صبحی صالح غیر از کتاب مذکور آثار دیگری همچون: «
علوم الحدیث و مصطلحه » که یک دوره
تاریخ حدیث و درایة الحدیث می‌باشد و نیز کتاب «
دراسات فی فقه اللغة » و
تصحیح نهج البلاغه » را از خود به یادگار بر جای گذارده است.
این کتاب شامل چهار باب در (هیجده فصل) و یک خاتمه می‌باشد باب اول:
قرآن و
وحی فصلهای این باب عبارتند از
اسامی قرآن و ریشه‌های لغوی آن،
مساله وحی و
نزول تدریجی قرآن و اسرار آن. باب دوم:
تاریخ قرآن این باب دارای سه فصل زیر می‌باشد: کیفیت
جمع آوری قرآن و نگارش آن،
سیر تکاملی مصحف‌ها و قرآنهای عثمانی از جهت اعراب گذاری و رسم الخط و
احرف سبعه کدام است؟ باب سوم:
علوم قرآنی این باب شامل فصول زیر می‌باشد:
تاریخچه علوم قرآن ، علم
اسباب نزول ، علم تشخیص
آیات مکی و
مدنی ، نگاهی کوتاه و گذرا به مساله فواتح سور (
حروف مقطعه )،
علم قرائت‌ها و توضیح اجمالی درباره قاریان، دانش ناسخ و منسوخ، علم
رسم الخط قرآن ، دانش محکم و متشابه باب چهارم:
تفسیر و
اعجاز قرآن در این باب چهار فصل وجود دارند: دانش تفسیر قرآن از ابتدا تا کنون، تفسیر قرآن بوسیله قرآن، اعجاز قرآن (که در آن مساله:
تشبیهات و
استعارات قرآن و مساله
مجاز و
کنایه بحث می‌شود) و اعجاز در آهنگ (و الفاظ) قرآن. و خاتمه کتاب.
۱. در فصل سوم از باب سوم، مساله شناخت
آیات مکی و
مدنی بحث شده که در آن ملاک جدیدی را برای شناخت آیات مکی و مدنی بیان می‌نمایند و آن عبارت است از: وحدت موضوع که درباره آن بطور کافی بحث نموده و برای شناخت آیات مکی و مدنی ملاکهایی را معین می‌نمایند.
۲. در فصل دوم از باب اول- مساله
وحی مطرح شده که در آن مباحثی را مطرح می‌نمایند که قابل تامل و دقت می‌باشد از آن جهت که در کتابهای قبلی این بحث بصورت واضح و روشن (که در آن معنای وحی و نیز اقسام وحی ذکر شده باشد) بیان نشده است.
۳. در فصل دوم از باب دوم از
اعراب گذاری و تکمیلات دیگری که در
رسم الخط قرآنهای عثمانی انجام شده بحث می‌نمایند. و معتقد است که قرآنها و مصاحف عثمانی کنونی تکامل یافته نسخه‌های قبلی می‌باشند. خود در این باره می‌گوید: آنچه مسلم است این است که هر چه
زمان می‌گذشت عنایت
مردم به خواناتر کردن رسم الخط قرآن بیشتر می‌شد و در این راه اقدامات گوناگونی انجام می‌گرفت....
ابو حاتم سجستانی درباره اعراب قرآن کتابی تالیف کرد و این کتاب هم به تکامل رسم الخط مصاحف کمک فراوان نمود و این تکامل همواره ادامه داشت تا آنجا که در پایان
قرن سوم هجری، رسم الخط قرآن از نظر کمال و زیبائی به حد
اعلای خود رسید».
۴. در فصل هفتم از باب سوم که پیرامون دانش
رسم الخط قرآن سخن می‌گوید نظریه جدیدی در رابطه با کتابت قرآن ارائه می‌نمایند.
۵- مندرج کردن بحث‌های:
منطوق و
مفهوم ،
عام و
خاص ،
مجمل و
مبین و
نص و ظاهر در فصل واحد.
۶- در فصل چهارم از باب چهارم،
اعجاز در آهنگ‌های قرآن را به صورت جداگانه بحث نموده است.
۷- در فصل ششم از باب سوم پیرامون
نسخ بحث می‌نمایند، که البته بصورت کامل بحث نشده است با این که خود در مقدمه (صفحه ۶) می‌گوید باب سوم دارای ویژگیهای است که از آن جمله در بحث
ناسخ و
منسوخ برای حل مشکل ناسخ و منسوخ مطالبی مهم بیان می‌شود همانگونه که ملاحظه می‌شود با اینکه خود اعتراف به اهمیت این بحث دارد ولی اقسام نسخ و نیز
آیات منسوخه و... بحث شده است.
۸. در باب چهارم فصل اول، عنوان بحث،
تفسیر و تطور و تکامل آن می‌باشد در حالیکه در شرح و توضیحات متن
روشهای تفسیری بیان شده است.
۹- در پایان کتاب (به عنوان خاتمه) مطلب تازه‌ای وجود ندارد و می‌توان گفت خلاصه‌ای از مباحث قبلی است.
کتاب یک جلد، متن آن
عربی و دارای ۳۸۲ صفحه است که مشخصات آن به شرح زیر است ۱. نام کتاب: مباحث فی علوم القرآن ۲. نام مؤلف:
صبحی صالح ۳. کاغذ: معمولی ۴. چاپ: قدیمی ۵.جلد: شومیز ۶. نوبت چاپ: پنجم ۷.
تاریخ انتشار: ۱۹۶۸ م برابر ۱۳۴۸ ه- ش. ۸. ناشر: انتشارات شریف الرضی. متاسفانه نسخه حاضر بسیار نامطلوب چاپ گردیده از این رو فهرست آن کامل نبوده زیرا فهرست
اعلام ،
آیات ،
احادیث ، و... را ندارد، احادیث استخراج نگردیده و موضوعات و مباحث هر فصل بصورت مستقل ذکر نشده و از آغاز تا انجام هر فصل یک عنوان کلی بیشتر وجود ندارد در صورتیکه در مقدمه هنگام بیان فصول کتاب، موضوعات گوناگونی را نام می‌برد.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
