لطف‌الله بن یوسف حلیمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حلیمی، لطف‌اللّه بن یوسف، لغت‌شناس،
فقیه ،
شاعر و
طبیب ایرانی‌تبار عثمانی در اواخر
سده نهم بود.
جدش، عبدالحلیم، اهل سیواس بود و خود حلیمی به احتمال بسیار در
آماسیه به دنیا آمده و همان‌جا بزرگ شده بود.
برخی منابع او را
ایرانی و از دیار عجم
و از ادیبان فاضل فارسی‌دان
شمرده‌اند.
بعضی مؤلفان وی را معاصر
سلطان سلیم یاووز معرفی کرده و گفته‌اند که در ۹۲۲ درگذشته است
، اما این مدعا اشتباه، و نتیجه خلط حلیمی با شاعری به نام حلیمی چلبی است.
حلیمی در روزگار سلطان محمد فاتح به
استانبول رفت و
صدراعظم ، محمودپاشا، از او حمایت کرد.
هنگام
سلطنت فاتح، حلیمی مقام قضای نواحی مختلف
قلمرو عثمانی را داشت، اما وقتی به شاهزاده بایزید دوم توصیه کرد از معاشرانش، که وی را به
خَمر و
قمار و
مواد مخدر سوق می‌دادند، پرهیز کند، دوستان شاهزاده برای وی دسیسه چیدند و او در ۸۷۷ در توقات زندانی شد، ولی پس از سه ماه تبرئه و آزاد گردید. آنگاه در قصیده تائیه‌ای به عربی، ماوقع را به اطلاع سلطان رساند و موجب
تعقیب و مجازات کسانی شد که
ولیعهد را گمراه می‌کردند.
حلیمی احتمالا پس از جلوس بایزید دوم، با تحریک و
توطئه همان دشمنان قدیمش، در ۸۸۷
اعدام شد.
حلیمی فارسی را نیک می‌دانست، ولی احتمالا بیش‌تر اشعارش به عربی بوده است.
وی از طبیبان معروف زمان خود بود و نزد شرف‌الدین صابونجی اوغلو، رئیس دارالشفای آماسیه، پرورش یافت و اثری در
طب ، به نام قاسمیه، تألیف کرد .
وی همچنین اثری منظوم در طب، به نام لطف محمدخان، را به سلطان محمدفاتح تقدیم کرد.
آثار ذکر شده یازده اثر به شرح زیر می‌باشد:
معروف به قائمه، در دو جلد، که جلد نخست آن فرهنگ لغات فارسی به ترکی و جلد دوم آن در خصوص قواعد عروض و
قافیه و بدیع و بیان است.
از این اثر، که به لغت حلیمی نیز
شهرت یافته است، شش نسخه خطی در کتابخانه‌های
استانبول وجود دارد.
گیب از بحرالغرائب دیگری سخن گفته است که به بحرالغرائب حلیمی ربطی ندارد.
فرائض الحلیمی الرومی به عربی، درباره قواعد
ارث .
قصیده تائیه به عربی که خود حلیمی بر آن شرح نوشته است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه ایاصوفیه وجود دارد.
گلشن زیبا اثری منظوم به فارسی در طب، در سه باب: طبیعیات، ضروریات، و
مرض . وی آن را در ۸۶۲ به سلطان‌محمد فاتح تقدیم کرده است.
ترجمه فارسی
قرآن که یگانه نسخه آن در کتابخانه طوپقاپی‌سرای نگهداری می‌شود.
حاشیة الحلیمی علی‌الخَیالی،که حاشیه‌ای است بر حاشیه خیالی از شرح‌العقائد النَّسَفیه سعدالدین تفتازانی در
کلام اسلامی . یک نسخه خطی از این کتاب در
کتابخانه سلیمانیه استانبول نگهداری می‌شود.
مُصَرِّحاتُ الاسماء، که نوعی فرهنگ اسامی عربی با معادل‌های ترکی و گاهی فارسی است. حلیمی در تألیف آن، الصِحّاح جوهری، الجَمْهَره ابن‌دُرَید و مُعَجم‌اللُغه ابن‌فارِس و برخی دیگر از کتاب‌های لغت عربی را مأخذ قرار داده و در ۸۷۲ آن را به بایزید دوم تقدیم کرده است.
چند نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه‌های استانبول و
قاهره و
اتریش موجود است.۸) تحفه مقدمة‌اللغه، فرهنگ منظوم فارسی به ترکی.
مرآة‌الطَیّبین، به فارسی، در
توبه ، که در ۸۶۵ تألیف شده است.
رسالةٌ فی بیان قواعدالمعما، به ترکی، در شرح قواعد معماهای فارسی.
رسالةٌ فی التّجنیسات و
التّشبیهات و المَجازات، به ترکی، در بیان قواعد این صناعات.
(۱) محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری، استانبول ۱۳۳۳ـ۱۳۴۲.
(۲) محمد ثریا، سجل عثمانی، استانبول ۱۳۰۸ـ۱۳۱۵/ ۱۸۹۰ـ۱۸۹۷، چاپ افست انگلستان ۱۹۷۱.
(۳) شمس‌الدین بن خالد سامی، قاموس‌الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶ـ۱۳۱۶/ ۱۸۸۹ـ۱۸۹۸.
(۴) صولاق‌زاده محمد همدمی، صولاق‌زاده تاریخی، استانبول ۱۲۹۷.
(۵) احمد بن مصطفی طاشکوپری‌زاده، الشقائق النعمانیة فی علماء الدولة العثمانیه، چاپ احمد صبحی فرات، استانبول ۱۴۰۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «لطف‌الله بن یوسف حلیمی»، شماره۶۴۸۹.
