قیاس اقترانی مرکب از منفصله و متصله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قیاس اقترانی مرکب از منفصله و متصله، به‌معنای
قیاس اقترانی مشتمل بر صغرای
شرطیه منفصله و کبرای
شرطیه متصله است.
قیاس اقترانی مرکب از منفصله و متصله، قیاسی است که ضغرای آن قضیه شرطیه منفصله، و کبرای آن قضیه شرطیه متصله است.
این
قیاس بر سه گونه است:
اول این که مقدمات قیاس در جزء تام با هم اشتراک داشته باشند و دوم آن که در جزء غیرتام مشترک باشند و سوم آن که وجه مشترک، جزء تام در یک مقدمه و جزء غیر تام در مقدمه دیگر باشد.
نتیجه این قیاس می‌تواند متصله یا منفصله باشد، به این طریق که منفصله را به متصله لازمِ منفصله برگردانیم یا متصله را به منفصله لازم متصله برگردانیم تا
قیاس مرکب از دو متصله یا دو منفصله پدید آید. اگر هر دو مقدمه قیاس کلی باشد نتیجه نیز کلی، و در غیر این صورت، جزئی است. این قسم، دو شرط اختصاصی دارد:
۱. موجبه بودن قضیه منفصله.
علامه حلی در
الجوهر النضید این شرط را در موردی لازم می‌داند که منفصله،
مانعةالجمع باشد به خلاف
مانعةالخلوّ.
۲. اگر متصله،
سالبه اتفاقیه بود مقدمِ آن صادقه باشد تا بتوان آن را به
موجبه اتفاقیه مرکب از
مقدم و نقیض
تالی تبدیل کرد. زیرا در سالبه اتفاقیه اگر مقدم صادق بود تالی کاذب است؛ بنابراین نقیض آن صادق است.
وجه اشتراک در این قسم، یا در ناحیه مقدم متصله است (مثل: "
دائماً امّا (ا) (ب) او (ج) (د)، و کلما کان (ج) (د) ف: (ه) (ز). ینتج: قد یکون اذا لم یکن (ا) (ب) ف: (ه) (ز) ")، و یا در ناحیه تالی است (مثل: "
دائماً امّا کل (ا) (ب) او (ج) (د)، و کلما کان (ه) (ز) فکل (ج) (د). ینتج: کلما کان (ه) (ز) لم یکن (ا) (ب)").
در این قسم نیز وجه اشتراک، یا در ناحیه مقدم متصله است (مثل: "
دائماً امّا ان یکون (ه) (ز) او کل (ج) (د)، و کلما کان (د) (ط) ف: (ا) (ب). ینتج: قد یکون اذا لم یکن (ا) (ب) ف: (ه) (ز)")، و یا در ناحیه تالی است (مثل: "
دائماً امّا ان یکون (ه) (ز) او کل (ج) (د)، و کلما کان (ا) (ب) فکل (د) (ط). ینتج: کلما کان (ه) (ز) لم یکن (ج) (ط)").
اشتراک در جزء تام از یک مقدمه و جزء غیر تام از مقدمه دیگر؛ در این قسم، یکی از دو شرطیه بسیطه، و دیگری مرکبه است، و قضیه مرکبه دارای دو جزء است: یک قضیه شرطی که بین آن و بین
قضیه بسیطه وجه اشتراک هست، و جزء دیگر که جهت اشتراک ندارد. قضیه مرکبه چهار حالت دارد:
۱و۲. خود قضیه مرکبه و جزء مشارکِ آن هر دو، متصله یا منفصله باشد. مثال: "
دائماً امّا (ا) (ب) او (ج) (د)، و کلما کان کلما کان (ج) (د) ف: (ه) (ز) ف: (ج) (ط). ینتج: قد یکون اذا کان (ج) (ط) فامّا (ا) (ب) او (ه) (ز)".
۳. قضیه مرکبه، متصله باشد و جزء مشارکِ آن، منفصله باشد. مثال: "
دائماً امّا (ا) (ب) او (ج) (د)، و کلما کان امّا (ج) (د) او (ه) (ز) ف: (ج) (ط). ینتج: امّا ان یکون قد یکون اذا کان (ا) (ب) ف: (ه) (ز) او (ج) (ط)".
۴. منفصله باشد و جزء مشارکِ آن، متصله باشد. مثال: "کلما کان (ا) (ب) ف: (ج) (ط)، و
دائماً امّا کلما کان (ج) (د) ف: (ه) (ز) او (ج) (ط)" (به نحو مانعةالخلوّ). ینتج:
دائماً امّا کلما کان (ا) (ب) ف: (ه) (ز) او (ج) (ط)".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
مظفر، محمدرضا، المنطق. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس اقترانی مرکب از منفصله و متصله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۳.
