قیاس استثنائی منفصل ذات جزئین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

قیاس استثنائی منفصل ذات جزئین، به‌معنای قیاس استثنائی منفصل دارای دو جزء است.

---

هرگاه در قیاس استثنائی منفصل، قضیه منفصله‌ای که مقدمه اول قیاس را تشکیل می‌دهد دارای دو جزء باشد آن قیاس را "قیاس استثنائی منفصل ذات جزئین" می‌نامند.

---

در این قیاس، اگر قضیه شرطیه مذکور، منفصله حقیقیه باشد، استثنای عین هر یک از طرفین، نقیض طرف دیگر را نتیجه می‌دهد، و استثنای نقیض یکی از دو طرف، عین طرف دیگر را نتیجه می‌دهد. مانند: "عدد یا زوج است یا فرد، و لیکن زوج است، پس فرد نیست. یا: لیکن فرد است، پس زوج نیست".
و اگر قضیه شرطیه مذکور، منفصله مانعةالجمع باشد استثنای عین هر یک از طرفین، نقیض طرف دیگر را نتیجه می‌دهد، ولی استثنای نقیض یکی از دو طرف، عین طرف دیگر را نتیجه نمی‌دهد.
و اگر قضیه شرطیه مذکور، منفصله مانعةالخلوّ باشد استثنای نقیض هر یک از طرفین، عین طرف دیگر را نتیجه می‌دهد، ولی استثنای عین یکی از دو طرف، نقیض طرف دیگر را نتیجه نمی‌دهد.

---

هرگاه در قیاس استثنائی منفصل، قضیه منفصله‌ای که مقدمه اول قیاس را تشکیل می‌دهد دارای سه جزء یا بیش تر باشد آن قیاس را "قیاس استثنائی منفصل کثیر الاجزاء" می‌گویند. مثل: "کلمه یا اسم است یا فعل و یا حرف".
در این گونه قیاس‌ها، نتیجه حاصل از استثنای عین یکی از اطراف، حملیه‌هایی سلبی به تعداد بقیه اجزاء است. مثلاً اگر گفتیم: "لکن این کلمه، اسم است" نتیجه می‌دهد: "پس حرف نیست و فعل نیست". و نتیجه حاصل از استثنای نقیض یکی از اجزاء، یک منفصله دارای چند طرف (به تعداد بقیه اجزاء) است. مثلاً اگر گفتیم: "لکن این کلمه، اسم نیست" نتیجه می‌دهد: "پس یا فعل است یا حرف".

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---