مقتل معتمدالدوله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مقتل معتمدالدوله، از مباحث مرتبط به تاریخ‌نگاری
عاشورا و مقتل‌نگاری است. این مقتل، با عنوان قمقام زخاز و صمصام بتار یکی از مقاتل قرن چهارده قمری و نگاشته فرهاد میرزای قاجار، ملقب به
معتمدالدوله متوفای ۱۳۰۵ ه. ق می‌باشد. این کتاب به زبان فارسی و در دو جلد سامان یافته و به لحاظ اعتبار و استناد، از جمله مقاتل برجسته این دوره به شمار می‌رود.
مقتل‌نگاری نوعی از تاریخ‌نگاری است که به طور خاص به شرح و بسط جزئیات
شهادت امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش در واقعه
کربلا می‌پردازد. این روایت‌ها که در ابتدا به صورت شفاهی نقل می‌شدند، بعدها به صورت مکتوب نیز ثبت و ضبط شده و به عنوان "مقتل الحسین" شناخته می‌شوند. سه قرن هشتم، نهم و دهم، دوره افول مقتل‌نویسی و عاشورانگاری است و به جز موارد معدودی که گزارش شده، آثار مهمی در این سه قرن، تدوین و نگارش نشده و اگر هم نگاشته شده باشد، افزون بر آنکه خود ان آثار موجود نیستند، نام و نشانه‌ای هم از آنها در نگاشته‌های بعدی ثبت نشده است. اوج مقتل‌نویسی در این دوره مربوط به قرن چهاردهم است. یکی از این مقاتل، کتابی با نام قمقام زخاز و صمصام بتار اثر فرهاد میرزای قاجار، ملقب به معتمدالدوله متوفای ۱۳۰۵ ه. ق می‌باشد.
فرهاد میرزای قاجار، ملقب به
معتمدالدوله، فرزند پانزدهم
عباس میرزا و نوه
فتحعلی‌شاه قاجار از دولتمردان عصر ناصری بوده است. فرهاد میرزا علاوه بر مناصب حکومتی، دارای شخصیت علمی و فرهنگی بوده و تالیفات چندی از خود به جای گذاشته و خدماتی از جمله اقدامات عمرانی چشمگیری در
آستان کاظمین به عمل آورده است. وی سرانجام به سال ۱۳۰۵ ه. ق در
تهران از دنیا رفت و در مقبره فرهادیه در باب المراد آستان کاظمین (علیهما‌السّلام)، به خاک سپرده شد.
از فرهاد میرزا، چند تالیف علمی و ادبی به‌جا مانده است که از مهم‌ترین آنها، می‌توان به کتاب قمقام زَخّار و صمصام تَبّار اشاره کرد. تاریخ آغاز تالیف کتاب، ۱۳۰۳ قمری و پایان آن،
ذی الحجه ۱۳۰۴ قمری است.
این اثر به فارسی نگاشته شده است و مؤلف آن به سبب تفالی که به
قرآن زده و نذری که کرده بود، کتاب را نوشته است.
وی تالیف خود را قمقام زخار و صمصام بتار، (دریای آکنده و شمشیر برنده)، نام نهاده است، که البته عنوانی است غریب و ناآشنا. این نگاشته، از مقتل‌های مهم است؛ زیرا چنان که خود نویسنده گفته، در نگارش این اثر، تتبع و تحقیق بسیار کرده و از آثار نگاشته شده پس از قرن یازدهم (به سبب عدم اعتبار آنها) استفاده نکرده است.
از این رو نگاشته وی، نسبت به نگاشته‌های معاصر و حتی پیش از خود، از اعتبار خاصی برخوردار است.
این کتاب در دو جلد سامان یافته است. جلد نخست آن، شامل زندگی
امام حسین (علیه‌السّلام) و مباحثی همانند قیام
مسلم بن عقیل و حوادث مربوط به قیام امام حسین (علیه‌السّلام) از آغاز تا شهادت اصحاب در روز عاشوراست. جلد دوم به مباحثی از قبیل شهادت
بنی هاشم و امام و حوادث پس از شهادت حضرت از قبیل
اسارت اهل بیت و بردن آنان به
کوفه و شام و بازگرداندن آنان به
مدینه، عقوبت کشندگان امام علیه‌السّلام، قیام توابین و مختار و بیان اشعاری در سوگ امام اختصاص دارد. از نکات برجسته و تحقیقی این کتاب، ضبط درست اسامی اشخاص و مکان‌ها و ترجمه و توضیح صحیح معانی نام‌ها، مکان‌ها، لغات، اشعار و امثال در بسیاری از موارد، و در مواردی، معرفی و بیان شرح حال کوتاه برخی از افراد است.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۰۵-۱۱۲.
