• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قلب (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


از عناوین و موضوعات مطرح شده در آیات قرآن، «قلب» است.


قلب به معناى خرد و دانش و گاهى بر عقل اطلاق مى‌گردد، مانند «إِنَّ فِي ذَلِكَ لَذِكْرَى لِمَن كَانَ لَهُ قَلْبٌ.
[۱] ق/سوره ۵۰، آیه۳۷.    
»
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۶۸۱، «قلب».    
در اصطلاح عرفانى، قلب لطيفه‌اى است ربانى كه به قلب جسمانى صنوبرى شكل كه در طرف چپ سينه است، تعلّق دارد، اين لطيفه عبارت است از حقيقت انسان كه حكيم آن را نفس ناطقه مى‌نامد، و روح، باطن آن است و نفس حيوانى مَركَب آن، همين قلب است كه ادراك و علم دارد، و مخاطب و معاتب است و هر كجا در قرآن و سنت از قلب نام برده شده، به همين معنا است.
[۳] تهانوی، محمدعلی، کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج ۲، ص ۱۳۳۴- ۱۳۳۵، «القلب».    
[۴] لغت‌نامه، ج ۱۱، ص ۱۵۵۸۵- ۱۵۵۸۶، «قلب».

آنچه در اين عنوان مورد تحقيق قرار گرفته، همين مفهوم است و معناى عضو صنوبرى مورد نظر نيست.
در اين عنوان آیاتی معرفی می‌شوند که در آن‌ها واژه‌هاى «قلب»، «فؤاد»، «صدر» و مشتقّات آنها و بعضى آيات مورد استفاده قرار گرفته است.

قلب به‌ معنای برگرداندن چیزی از صورت خود است، امام‌ خمینی قلب را در اصطلاح جوهری لطیف می‌داند که واسطه میان نشئه ملک و ملکوت است قلب با واژگانی چون نفس، صدر و فوائد مرتبط است. به اعتقاد امام خمینی تفاوت قلب و صدر آن است که به قلب وقتی به‌ طرف طبیعت میل کند «صدر» و هنگامی‌که به‌ طرف عالم غیب رو می‌کند و از عالم حس و شهادت جدا شود، «قلب» می‌گویند.
[۵] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
[۶] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
در قرآن کریم قلب در معانی مختلفی به‌ کار رفته از جمله به‌ معنای نیروی ادراکی و عضو صنوبری امام‌ خمینی درباره قلب و مرتبه آن می‌گوید، وقتی سالک با ریاضت و هدایت الهی مقام نفس را طی کرد، برای او فتح و گشایش قلب‌ رخ می‌دهد، معارف در قلب او ظهور می‌کند و به مقام قلب می‌رسد که آن را فتح قریب می‌گویند چنان‌که آیه (نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَفَتْحٌ قَرِيبٌ)
[۷] صف/سوره۶۱، آیه۱۳.    
به آن اشاره دارد
[۸] خمینی، روح‌الله، سرّ الصلاة، ص۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۹] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۳۴۱-۳۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
زمانی ‌که سالک در مقام قلب است و رسوم و تعینات قلبی بر او حکم‌فرماست، باب اسماء و صفات بر او بسته است، اما وقتی با تجلیات اسمائی و صفاتی، تعینات قلبی زائل شد فتح مبین رخ می‌دهد که آیه‌ (اِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا)
[۱۰] فتح/سوره۴۸، آیه۱.    
به آن اشاره دارد و هنگامی ‌که سالک به تجلیات ذاتی رسید به فتح مطلق دست یافته است که آیه‌ (اِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ)
[۱۱] نصر/سوره۱۱۰، آیه۱.    
به آن اشاره دارد.
امام‌ خمینی در بیان حقیقت قلب، به لوازم و احکام آن پرداخته، معتقد است قلب لطیفه روحانی میان دو نشئه ملکی و ملکوتی است که دو وجه دارد یک وجه آن به عالم ملک و دنیا دارد و برای آبادی آن تلاش می‌کند و وجه دیگر آن، به عالم آخرت و ملکوت است که برای عمرانی و آبادی آن می‌کوشد و از همین‌ رو در قلب، ازیک‌طرف حقایق غیبی و ملکوتی و در طرف دیگر آن صور ملکی دنیایی بازتاب می‌یابد در این فرایند، اگر جنبه دنیایی بر قلب چیره شود، قلب به‌تدریج به‌سوی طبیعت سوق می‌یابد و صور خیالی و وهمی در آن نقش می‌بندد و اگر حقایق ملکوتی بر آن چیره شود، رو به‌سوی ملکوت اعلی کرده، معارف آسمانی در آن تجلی می‌کند،
[۱۲] خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۳۹۹-۴۰۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
این‌چنین قلبی منزلگاه محبوب و محل تجلیات رحمانی است.
[۱۳] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


آرامش قلب (قرآن)، آگاهی از قلب (قرآن)، ادراک قلب (قرآن)، اسرار قلب (قرآن)، اضطراب قلب (قرآن)، اطمینان قلب (قرآن)، امتحان قلب (قرآن)، انابه قلب (قرآن)، انحراف قلب (قرآن)، انعطاف قلب (قرآن)، بصیرت قلب (قرآن)، بیماری قلب (قرآن)، پاکی قلب (قرآن)، پلیدی قلب (قرآن)، پوشش قلب (قرآن)، تألیف قلب‌ها (قرآن)، تشابه در قلب (قرآن)، تصفیه قلب (قرآن)، تطهیر قلب (قرآن)، تفکر با قلب (قرآن)، تقوای قلب (قرآن)، تنگی قلب (قرآن)، توجه قلب (قرآن)، تیرگی قلب (قرآن)، جایگاه قلب (قرآن)، حجاب قلب (قرآن)، حضور قلب (قرآن)، ختم قلب (قرآن)، خشوع قلب (قرآن)، خشیت قلب (قرآن)، خلقت قلب (قرآن)، دگرگونی قلب (قرآن)، راز قلب (قرآن)، رأفت قلب (قرآن)، رحمت قلب (قرآن)، رقت قلب (قرآن)، زینت قلب (قرآن)، سرور قلب (قرآن)، سلامت قلب (قرآن)، سؤال از قلب (قرآن)، صفای قلب (قرآن)، طبع قلب (قرآن)، طهارت قلب (قرآن)، عذاب قلب (قرآن)، غفلت قلب (قرآن)، فواید قلب (قرآن)، قساوت قلب (قرآن)، قلب ابراهیم (قرآن)، قلب اصحاب اخدود (قرآن)، قلب اصحاب کهف (قرآن)، قلب انصار (قرآن)، قلب اهل کتاب (قرآن)، قلب بادیه‌نشینان (قرآن)، قلب بنی‌اسرائیل (قرآن)، قلب بهشتیان (قرآن)، قلب بیمار (قرآن)، قلب پاک (قرآن)، قلب پلید (قرآن)، قلب پیروان عیسی (قرآن)، قلب تیره (قرآن)، قلب جنیان (قرآن)، قلب حواریون (قرآن)، قلب در قیامت (قرآن)، قلب دروغگویان (قرآن)، قلب دشمنان (قرآن)، قلب راسخان در علم (قرآن)، قلب زلیخا (قرآن)، قلب سخن‌چین (قرآن)، قلب سلیم (قرآن)، قلب شفاعت‌شوندگان (قرآن)، قلب شفاعت‌کنندگان (قرآن)، قلب ظالمان (قرآن)، قلب عالمان (قرآن)، قلب عمار (قرآن)، قلب عیب‌جویان (قرآن)، قلب فاسقان (قرآن)، قلب فرعون (قرآن)، قلب فرعونیان (قرآن)، قلب کافران (قرآن)، قلب گناهکاران (قرآن)، قلب مادر موسی (قرآن)، قلب متجاوزان (قرآن)، قلب متقین (قرآن)، قلب متکبر (قرآن)، قلب مجاهدان (قرآن)، قلب محمد (قرآن)، قلب مخبتین (قرآن)، قلب مسلمانان (قرآن)، قلب مسیحیان (قرآن)، قلب مشرکان (قرآن)، قلب مطمئن (قرآن)، قلب منافقان (قرآن)، قلب منحرف (قرآن)، قلب منیب (قرآن)، قلب موسی (قرآن)، قلب مؤمنان (قرآن)، قلب ناپاک (قرآن)، قلب نوزاد (قرآن)، قلب و ایمان (قرآن)، قلب و خدا (قرآن)، قلب و زبان (قرآن)، قلب همسران محمد (قرآن)، قلب یهود (قرآن)، کوری قلب (قرآن)، گرایش قلب (قرآن)، گناه قلب (قرآن)، گواهی قلب (قرآن)، مسئولیت قلب (قرآن)، مسخ قلب (قرآن)، مهر قلب (قرآن)، نرمی قلب (قرآن)، نعمت قلب (قرآن)، نفرت قلب (قرآن)، نقش قلب (قرآن)، وسوسه در قلب (قرآن)، هدایت قلب (قرآن).

۱. ↑ ق/سوره ۵۰، آیه۳۷.    
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص ۶۸۱، «قلب».    
۳. ↑ تهانوی، محمدعلی، کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج ۲، ص ۱۳۳۴- ۱۳۳۵، «القلب».    
۴. ↑ لغت‌نامه، ج ۱۱، ص ۱۵۵۸۵- ۱۵۵۸۶، «قلب».
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۷. ↑ صف/سوره۶۱، آیه۱۳.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، سرّ الصلاة، ص۶۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۳۴۱-۳۴۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۰. ↑ فتح/سوره۴۸، آیه۱.    
۱۱. ↑ نصر/سوره۱۱۰، آیه۱.    
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۳۹۹-۴۰۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۳، ص۳۷۴، برگرفته از مقاله «قلب».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های اخلاقی امام خمینی | قلب | موضوعات قرآنی
جعبه ابزار