قضیه حملیه منحرفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قضیه حملیه منحرفه، به‌معنای
قضیه حملیه با "
سور" وارد شده بر
محمول است.
قضیه حملیه محصوره از نظر الحاق سور به
موضوع یا به محمول بر دو گونه است:
۱. قضیه حملیه منحرفه؛
۲. قضیه حملیه غیر منحرفه.
قضیه حملیه غیر منحرفه در محصورات، قضیه‌ای است که تناسب طبیعی در آن رعایت شده است، یعنی "سور" در آن بر سر موضوع در آمده است مثل: "همه انسان‌ها حیوان هستند" و "هیچ انسانی سنگ نیست". در شخصیات، قضیه حملیه غیر منحرفه قضیه‌ای است که سور بر سر موضوع آن ملحق نشود مثل: "زید مجتهد است" و "زید ظالم نیست".
و قضیه حملیه منحرفه، قضیه‌ای است که تناسب طبیعیِ مذکور، در آن رعایت نشده باشد. ملحوظ در ناحیه موضوع، مصادیق و افراد است و منظور در طرف محمول، مفهوم و عنوان است. به این جهت در قضایای محصوره، تناسب طبیعی این است که "سور"، که مفاد آن تعیین محل حکم و بیان کمیت افراد است، به موضوع ملحق گردد، تا کمیت افراد آن را، که در کلیت و جزئیت آن
شک راه دارد، روشن نماید. چنان که در
قضایای شخصیه، تناسب طبیعی این است که "سور" به آن ملحق نشود، زیرا در قضیه شخصیه تعدد راه ندارد تا احتیاجی به بیان کمیت افراد باشد. حال اگر در محصورات، سور بر سر محمول وارد شود، و یا در شخصیات، "سور" ذکر شود، قضیه از کاربرد طبیعی اش منحرف شده، و آن را قضیه منحرفه (جزئیه یا کلیه یا شخصیه) گویند.
۱. مثال قضیه حملیه منحرفه جزئیه: "انسان بعضی از حیوان است".
۲. مثال قضیه حملیه منحرفه کلیه: "انسان هر حیوان نیست".
۳. مثال قضیه حملیه منحرفه شخصیه: "بعضی از زید هر انسان است".
بعضی از منطق‌دانان، مثل
محقق طوسی در "
اساس الاقتباس"، و
قطب‌الدین شیرازی در "
دُرّة التاج"، قضیه حملیه دارای انحراف از وضع طبیعی را "قضیه منحرفه"، و قضیه شرطیه دارای انحراف از وضع طبیعی را "
قضیه محرَّفه" نامیده‌اند. محقق
طوسی این تمایز در نام گذاری بین حملیه و شرطیه را عرف رایج منطق‌دانان دانسته است. اما همو در (نسخه رایج) کتاب "
الجوهر النضید" از هر دو قسم، تعبیر به "منحرفه" کرده است. بعضی از معاصران هم، مثل مرحوم
مظفر در "
المنطق"، ملتزم به چنین فرقی نشده است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطب
الدین، درة التاج (منطق).
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (
شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن
شهاب
الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه حملیه منحرفه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶.
