قضیه حملیه منحرفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قضیه حملیه منحرفه، بهمعنای
قضیه حملیه با "
سور" وارد شده بر
محمول است.
قضیه حملیه محصوره از نظر الحاق
سور به
موضوع یا به محمول بر دو گونه است:
۱.
قضیه حملیه منحرفه؛
۲.
قضیه حملیه غیر منحرفه.
قضیه حملیه غیر منحرفه در محصورات،
قضیهای است که تناسب طبیعی در آن رعایت شده است، یعنی "
سور" در آن بر سر موضوع در آمده است مثل: "همه انسانها حیوان هستند" و "هیچ انسانی سنگ نیست". در شخصیات،
قضیه حملیه غیر منحرفه
قضیهای است که
سور بر سر موضوع آن ملحق نشود مثل: "زید مجتهد است" و "زید ظالم نیست".
و
قضیه حملیه منحرفه،
قضیهای است که تناسب طبیعیِ مذکور، در آن رعایت نشده باشد. ملحوظ در ناحیه موضوع، مصادیق و افراد است و منظور در طرف محمول، مفهوم و عنوان است. به این جهت در قضایای محصوره، تناسب طبیعی این است که "
سور"، که مفاد آن تعیین محل حکم و بیان کمیت افراد است، به موضوع ملحق گردد، تا کمیت افراد آن را، که در کلیت و جزئیت آن
شک راه دارد، روشن نماید. چنان که در
قضایای شخصیه، تناسب طبیعی این است که "
سور" به آن ملحق نشود، زیرا در
قضیه شخصیه تعدد راه ندارد تا احتیاجی به بیان کمیت افراد باشد. حال اگر در محصورات،
سور بر سر محمول وارد شود، و یا در شخصیات، "
سور" ذکر شود،
قضیه از کاربرد طبیعی اش منحرف شده، و آن را
قضیه منحرفه (جزئیه یا کلیه یا شخصیه) گویند.
۱. مثال
قضیه حملیه منحرفه جزئیه: "انسان بعضی از حیوان است".
۲. مثال
قضیه حملیه منحرفه کلیه: "انسان هر حیوان نیست".
۳. مثال
قضیه حملیه منحرفه شخصیه: "بعضی از زید هر انسان است".
بعضی از منطقدانان، مثل
محقق طوسی در "
اساس الاقتباس"، و
قطبالدین شیرازی در "
دُرّة التاج"،
قضیه حملیه دارای انحراف از وضع طبیعی را "
قضیه منحرفه"، و
قضیه شرطیه دارای انحراف از وضع طبیعی را "
قضیه محرَّفه" نامیدهاند. محقق طوسی این تمایز در نام گذاری بین حملیه و شرطیه را عرف رایج منطقدانان دانسته است. اما همو در (نسخه رایج) کتاب "
الجوهر النضید" از هر دو قسم، تعبیر به "منحرفه" کرده است. بعضی از معاصران هم، مثل مرحوم
مظفر در "
المنطق"، ملتزم به چنین فرقی نشده است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• شیرازی، قطبالدین، درة التاج (منطق).
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابنسینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • تفتازانی، عبدالله بن شهابالدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه حملیه منحرفه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۱۶.