قصد (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
واژه قصد سه معنا دارد:
۱. التفات و عمد، مقابل سهو و نسیان؛
۲. اراده جدی، در برابر شوخی.
۳. عمل و رفتار.
در این جا به احکام کلّی قصد اشاره می‌شود.
این تفاوت در عبادت معتبر است، و آن اینکه نیّت، قصد خاص است، از این‌رو، اخص از قصد می‌باشد.
از احکام مرتبط با قصد به دو معنای نخست در بیشتر ابواب فقهی، اعم از عبادات و معاملات سخن گفته‌اند.
باطل‌کننده‌های عبادت در صورتی موجب بطلان می‌شوند که ارتکاب یا ترک آنها از روی قصد - به معنای
عمد - باشد، مگر موارد استثنا شده، همچون
ارکان نماز که ترک آن - از روی
سهو و عمد - موجب بطلان می‌شود.
قصد اقامت ده روز در مکانی غیر از
وطن، موجب اتمام
نماز و صحّت
روزه در آن مکان می‌گردد. مقصود از قصد در اینجا اراده جدّی است.
در ارتکاب محرّمات موجب
کفاره، کفّاره زمانی واجب می‌شود که ارتکاب از روی قصد - به معنای التفات و عمد - باشد، مگر آنچه که استثنا شده است، از قبیل
قتل که ارتکاب غیر عمدی آن نیز کفّاره دارد.
به طور کلی، در صحّت
عقود و
ایقاعات، قصد به هر دو معنا شرط است و با فقدان قصد،
معامله باطل خواهد بود، از این‌رو، عقد یا ایقاعی که توسط
دیوانه یا
مست و یا از روی شوخی و یا سهو صورت گیرد، صحیح نیست و اثری بر آن مترتب نمی‌شود.
از شرایط پذیرش اقرار و ترتب آثار بر آن، این است که اقرار از روی قصد - به هر دو معنا - باشد، از این‌رو، اقرار از روی شوخی یا سهو و نسیان نافذ نیست.
از قصد به معنای سوم در باب‌های
طهارت،
خمس و
حج سخن گفته‌اند.
قصد در پیاده رفتن (نه کند و نه تند حرکت کردن) هنگام
تشییع جنازه،
طواف،
سعی و افاضه از
عرفات به
مشعر،
بلکه در حال پیاده رفتن
مطلقا مستحب است.
مستحب است در مخارج زندگی میانه‌روی مراعات و از
افراط (
اسراف) و
تفریط (سخت گرفتن) پرهیز شود.
همچنین در مئونه (هزینه‌های مستثنا از پرداخت خمس) میانه‌روی در خرج و هزینه کردن نسبت به خود و اعضای خانواده بر حسب شان آنان، شرط است و هزینه‌های افزون بر آن از مئونه به شمار نمی‌رود و پرداخت خمس آن
واجب است.
نیز در تحقق
استطاعت برای
حج، شرط است که حج گزار مخارج خانواده‌اش را تا زمان بازگشت از حج داشته باشد. در احتساب مخارج، مراعات میانه روی در هزینه‌ها بر حسب حال و شان خانواده شرط است.
•
روی فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۶۱۴.
