قریه قبا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قبا یا
قباء نام چاهی در یکی از روستاهای جنوب
یثرب بوده است و اکنون خود آن روستا نیز
قبا نامیده می‌شود.
قبا در واقع بخشی از یثرب بوده و فاصله آن با
شهر مدینه کم‌تر از چهار کیلومتر است. این روستا در روزگار صدر اسلام محل زندگی بخشی از
قبیله اوس به نام
بنوعمرو بن نوف بوده است.
برخی از مسلمانانی که پیش از
رسول خدا از
مکه هجرت کرده بودند، در این روستا زندگی می‌کردند.
قبا آخرین منزلگاه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و سلم در مسیر هجرت از مکه به مدینه بود. مسلمانان ساکن
قبا و کسانی که از یثرب آمده بودند، در
قبا به استقبال رسول خدا شتافتند. پیامبر پس از ورود به
قبا چند روزی (و یا بیش از ده روز) به انتظار
علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نشست تا پس از ملحق شدن وی و دیگر همراهان او با هم وارد یثرب شوند.
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در همین مدت کوتاه مسجد
قبا را بنا نهاد.
بعدها
مسجد ضرار نیز در همین منطقه توسط
منافقین ساخته شد که به دستور پیامبر ویران شد.
بنا بر منابع متقدم، قریۀ
قبا در دو کیلومتری جنوب یثرب (مدینه)، در سمت چپ راه مکه واقع، و بسیاری از بناهای آن سنگی بوده است.
کسانی که قصد سفر از مکه به سوی مدینه را داشته‌اند، باید از این
قریه عبور می‌کرده‌اند، اما امروزه به‌سبب احداث بزرگراه مکه ـ مدینه، با فاصله‌ای از آن می‌گذرند. نام این قریه برگرفته از نام چاهی است که در آن‌جا بوده و بنی‌عمرو بن عوف از
انصار در آن قریه ساکن بودند.
قریۀ
قبا از مناطق خوش آب و هوای پیرامون یثرب بوده و نخلستان‌های فراوان و چاه‌های آب شیرین داشته و پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، قبل از ورود به مدینه، چند روزی در آن‌جا اقامت کرده است. مردم این قریه، نخستین سخنی را که پس از ورود حضرت، از ایشان شنیدند این بود: «آشکارا سلام کنید، از طعام خود به دیگران بخورانید،
صلۀ رحم کنید و شب‌هنگام وقتی مردم در خوابند
نماز بگزارید، پس به سلامت وارد
بهشت شوید».
پیش از آمدن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، شماری از مهاجران که از مکه به مدینه آمدند، به طور موقت در
قبا سکونت گزیدند. پس از آن که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به
قبا آمدند، چند روزی در آن‌جا توقف کرده و آن‌گاه که خانواده آن حضرت، همراه علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) به ایشان پیوستند، راهیِ محل اصلی یثرب، یعنی جایی که امروزه
مسجد النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قرار دارد، شدند.
رسول خدا هنگام هجرت از مکه به مدینه، در روز دوشنبه ۱۲
ربیع‌الاول وارد محلۀ
قبا شد و به همراه
ابوبکر و
عامر بن فهیره به میان قبیلۀ بنی‌عمرو بن عوف رفت و مهمان
کلثوم بن
هدم بن
امری‌القیس بن الحارث ــ از شیوخ قبیلۀ اوس
ــ شد.
سپس منزل
سعد بن خثیمه را، که در مجاورت آن قرار داشت، محل ملاقات و گفتگو با مردم قرار داد.
براساس روایات شیعی، سبب توقف چند روزۀ پیامبر در محلۀ
قبا آن بود تا
حضرت علی (علیه‌السلام) به همراه فواطم به ایشان بپیوندد.
منابع تاریخی نیز از پیوستن علی بن ابی‌طالب به رسول خدا در
قبا و سکونت در خانۀ کلثوم بن هدم خبر داده‌اند، با تأکید بر این‌که توقف چهار روزه برای ساخت
مسجد قبا بوده است.
روایت شده که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) روز دوشنبه ۱۲ ربیع‌الاول تا
جمعه شانزدهم آن ماه را در میان قبیلۀ عمرو بن عوف گذراند و جمعه آن‌جا را به مقصد مدینه ترک کرد. چون ظهر هنگام به
قبیله بنی‌سالم بن عوف رسید،
با همراهان خود، در مسجد آنان
نماز جمعه را اقامت کرد که آن را نخستین نماز جمعه و نخستین خطبۀ آن حضرت در شهر مدینه ثبت کرده‌اند.
این مسجد، که در پانصدمتری مسجد
قبا قرار داشت، به مسجد جمعه شهرت یافت.
سایت حوزه، برگرفته از مقاله «هجرت پیامبر اسلام»، تاریخ بازیابی ۹۶/۳/۶. دانشنامه رشد، برگرفته از مقاله «قبا»، تاریخ بازیابی ۹۶/۳/۶.
