قریب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَريبٍ: (ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَريبٍ) در اصل از مادّه «
قرب»
به معنى «نزديك» (خلاف
بعید) است و نيز به معنى
«خويش» كه جمع آن
«اقرباء» است و در آيه مورد بحث به معنى
«نزديك» آمده است.
به موردی از کاربرد
قَريبٍ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(إِنَّما التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذينَ يَعْمَلُونَ السُّوَءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِن قَريبٍ فَأُوْلَئِكَ يَتُوبُ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللّهُ عَليمًا حَكيمًا) (پذيرش
توبه از سوى
خدا، تنها براى كسانى است كه كار بد را از روى
جهالت انجام مى‌دهند سپس به زودى توبه مى‌كنند. خداوند توبه چنين كسانى را مى‌پذيرد؛ و خدا دانا و حكيم است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
و از اينجا روشن مى‌شود كه چرا در
آیه مورد بحث نزديك بودن توبه را قيد كرد و فرمود:
(ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ) و معلوم مى‌شود كه اين قيد به ما مى‌فهماند عامل ارتكاب عمل زشت اگر جهالت باشد تا آخر زندگى انسان دوام نمى‌يابد، و صاحبش را از اين كه روزى به
تقوا و
عمل صالح بگرايد نوميد نمى‌سازد، و چون معاند و
لجوج بر عمل زشت خود ادامه نمى‌دهد، بلكه به زودى از آن عمل منصرف مى‌شود، پس مراد از كلمه
(قريب) عهد قريب و يا ساده‌تر بگويم فاصله نزديك است، و منظور اين است كه گنهكار قبل از پيدا شدن علامت‌هاى
آخرت و فرا رسيدن
مرگ توبه كند.
اين آيه بيانگر شرايط پذيرش توبه از سوى
پروردگار است، مى‌فرمايد: «توبه تنها براى كسانى است كه كار بدى را از روى جهالت انجام مى‌دهند و سپس به زودى توبه مى‌كنند...»
(ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ) در جمله مذكور، اشاره به يكى از شرايط توبه كرده است، مى‌گويد: «سپس به زودى توبه مى‌كنند.» درباره اين كه منظور از «قريب» (زمان نزديك) چيست؟ در ميان
مفسران گفتگو است.
• جمع زيادى آن را به معنى قبل از آشكار شدن نشانه‌هاى مرگ مى‌گيرند و آيه بعد را كه مى‌گويد پس از ظهور علايم مرگ توبه پذيرفته نمى‌شود، شاهد بر آن مى‌دانند. بنابراين تعبير به «قريب» شايد به خاطر اين است كه اصولا زندگى
دنیا هر چه باشد كوتاه و پايان آن نزديك است.
• امّا بعضى ديگر آن را به معنى زمان نزديك به
گناه گرفته‌اند، يعنى به زودى از كار خود پشيمان شود و به سوى خدا بازگردد، زيرا توبه كامل آن است كه آثار و رسوبات گناه را به طور كلى از روح و جان انسان بشويد و كمترين اثرى از آن در دل باقى نماند و اين در صورتى ممكن است كه در فاصله نزديكى قبل از آنكه گناه در وجود انسان ريشه بدواند و به شكل طبيعت ثانوى درآيد از آن پشيمان شود. در غير اين صورت غالبا اثرات گناه در زواياى قلب و جان انسانى باقى خواهدماند، پس توبه كامل توبه‌اى است كه به زودى انجام پذيرد و كلمه «فريب» از نظر لغت و فهم عرف نيز با اين معنى مناسب‌تر است.
درست است كه توبه بعد از زمان طولانى پذيرفته مى‌شود، امّا توبه كامل نيست و شايد تعبير به «على اللّه» (توبه‌اى كه بر خدا لازم است آن را بپذيرد) نيز اشاره به همين معنى باشد، زيرا اين تعبير تنها در اين آيه از قرآن آمده است و مفهوم آن اين است كه پذيرش اين گونه توبه‌ها از حقوق بندگان مى‌باشد، در حالى كه پذيرش توبه‌هاى دور دست از طرف خداوند يك نوع تفضّل است، نه
حق.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قریب»، ج۳، ص۶۰۸-۶۰۹.
